تغییرات مهم در کابینه طالبان؛ ترس از فساد یا تثبیت قدرت قندهار؟

ملا هبت‌الله آخوندزاده؛ رهبر طالبان در فرمانی تازه، چندین عضو ارشد کابینه طالبان را جابه‌جا کرده که در یکی از مهم‌ترین تغییرات، رییس بانک مرکزی به عنوان سرپرست وزارت معادن و پترولیم منصوب شده و سرپرست وزارت معادن و پترولیم به عنوان رییس جمعیت هلال احمر گماشته شده است.

هدایت الله بدری، رییس بانک مرکزی طالبان به عنوان سرپرست وزارت معادن و پترولیم منصوب شده است. او پیش از این به عنوان سرپرست وزارت مالیه طالبان نیز کار کرده بود.

براساس این فرمان، ملا نوراحمد آقا؛ معاون اول بانک مرکزی به جای ملا هدایت‌الله بدری، سمت ریاست بانک مرکزی را احراز خواهد کرد.

همچنین رهبر طالبان، شهاب‌الدین دلاور را از سمت سرپرستی وزارت معادن و پترولیم برکنار و به عنوان رییس جمعیت هلال احمر منصوب کرده است.

این بزرگترین جابه‌جایی از زمان تشکیل دولت به اصطلاح موقت طالبان در سه سال گذشته محسوب می‌شود.

کارشناسان گمانه‌زنی‌های مختلفی را درباره انگیزه رهبر طالبان از جابه‌جایی مقامات ارشد و کلیدی چندین وزارتخانه و نهاد راهبردی مطرح کرده‌اند.

به باور گروهی از آگاهان رهبر قندهار با این اقدام در تلاش است تا پست‌های کلیدی کابینه به ویژه پست‌های اقتصادی را از وجود فساد و آغشته شدن به معاملات فساد انگیز در پروژه‌های بزرگ برحذر دارد.

این دسته از آگاهان می‌گویند که شهاب الدین دلاور؛ سرپرست پیشین وزارت معادن و پترولیم طالبان سال‌هاست که در بدنه رهبری طالبان کار می‌کند از مهره‌های درشت هیات مذاکره کننده طالبان در دوحه بود. شاید به اعتبار همین حضور بود که ملا شهاب الدین دلاور در کابینه طالبان یک پست کلیدی و مهم را کسب کرد: وزارت معادن و پترولیم؛ وزارتی که طالبان طی ۳ سال گذشته تمرکز اصلی خود را روی آن گذاشته و تلاش کرده اند تا با استفاده از توسعه روابط اقتصادی با کشورهای بزرگ و انعقاد قراردادهای بحث برانگیز حول محور معادن سرشار و دست نخورده افغانستان از نظر مالی و اقتصادی به منابع درآمد پایدار دست یابند.

از رهگذر همین قراردادها بود که طالبان توانستند از فروپاشی رژیم خود به دلایل اقتصادی جلوگیری کنند. آنها نه تنها با تاراج گسترده معادن افغانستان سود سرشاری به دست آوردند؛ بلکه گفته می‌شود که حتی گروه‌های تروریستی متحد طالبان نیز از این رهگذر منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کرده‌اند.

به عنوان نمونه گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه شبکه القاعده به عنوان یک شبکه تروریستی مادر و از متحدان و حامیان سنتی طالبان، سهمی مشخص از عواید حاصل از استخراج معادن دارد.

با این همه، شهاب الدین دلاور در طول سه سال گذشته بر ثروت پیشین خود افزوده و با استفاده از زدوبندها و موقعیت کلیدی خود در گلوگاه اقتصادی رژیم طالبان، سرمایه هنگفتی اندوخته است.

او حتی زمانی که در قطر حضور داشت در پروژه‌های عظیم مربوط به میزبانی این کشور عربی از مسابقات جام جهانی مشارکت می‌کرد و از آن طریق نیز پول‌های فراوانی کسب کرده بود.

شاید بر بنیاد همان تجربیات و مشارکت‌های اقتصادی بود که شهاب الدین دلاور پست استراتژیک وزارت معادن و پترولیم طالبان را تصاحب کرد.

او حتی به اندازه‌ای قدرتمند بود و در فساد قدرت و ثروت آغشته شده بود که حتی فرمان صریح رهبر طالبان مبنی بر ممنوعیت گماشتن فرزندان طالبان در پست‌های سیاسی و دولتی را نادیده گرفت و با استفاده از نفوذ و زدوبندهای اقتصادی سودآور با دولت ازبکستان، پسرش را به عنوان سرپرست سفارت افغانستان در تاشکند منصوب کرد.

بنابراین عزل او از وزارت معادن و پترولیم و اعطای یک سمت کاملاً تحقیرآمیز یعنی ریاست هلال احمر طالبان از سوی ملا هبت الله آخوندزاده شاید اقدامی در راستای مهار فساد رو به گسترش مقامات طالبان شمرده شود.

از جانب دیگر، برکناری هدایت الله بدری از ریاست بانک مرکزی طالبان ممکن است بخشی از پیامدهای نشست اخیر دوحه باشد که طی آن جامعه جهانی بر طالبان فشار آورد تا مهره‌های تحت تحریم این گروه از سمت‌های کلیدی اقتصادی برکنار شوند و از این رهگذر بسترها و بهانه‌های لازم برای رفع تحریم‌های طالبان و کاهش محدودیت‌های اقتصادی و مالی بر این گروه از سوی جهان فراهم شود.

مساله مهم دیگر در جابه‌جایی‌های گسترده در ترکیب کابینه طالبان، تلاش مضاعف ملاهبت الله آخوندزاده برای گسترش دایره قدرت و تثبیت سلطه قندهار بر کابل است.

گزارش‌ها حاکی است که اختلاف میان سراج الدین حقانی و ملا هبت الله آخوندزاده به ویژه پس از سفر سرزده چندی پیش رهبر طالبان از قندهار به کابل و دیدار شبانه او با رئیس شبکه حقانی در مقر وزارت داخله و در پی آن سفر بحث برانگیز سراج الدین حقانی و عبدالحق وثیق به امارات متحده عربی و عربستان سعودی، ترس رهبر طالبان از قدرت‌گیری جناح مقابل را تشدید کرده است.

به این ترتیب، شاید ملا هبت الله آخوندزاده با برکناری چندین مقام ارشد اقتصادی در کابینه طالبان در آینده تصمیمات بزرگتر و بحث برانگیزتری بگیرد که طی آن مخالفان و رقبای سیاسی و قبیله‌ای خود در ساختار قدرت را منزوی‌تر کرده و مهره‌های مورد تایید خود را در تشکیلات دولتی طالبان جابه‌جا کند.

در همین راستا حتی گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه شاید در آینده ذبیح الله مجاهد که در حال حاضر در قندهار به سر می‌برد به جای امیرخان متقی به عنوان سرپرست وزارت خارجه طالبان منصوب شود. این جابجایی‌ها در نهایت راه رهبر طالبان برای محدودتر کردن قدرت شبکه حقانی و حتی برکناری سراج الدین از سمت وزارت داخله را هموارتر خواهد ساخت.

عبدالمتین فرهمند - جمهور