بررسي وضعيت جاري افغانستان

افغانستان؛ از مذاکرات صلح تا نشست بروکسل

احمد مرجانی نژاد

19 میزان 1395 ساعت 21:37

اوضاع سیاسی و امنیتی افغانستان به دلیل تضاد و تقابل بازیگران داخلی و خارجی، همچنان وخیم است و دولت وحدت ملی تحت تاثیر بازیگرانی است كه كنترلی بر روی رفتارهای آن ندارد و به همین جهت دورنمای افغانستان چندان روشن بنظر نميرسد.




مقدمه:
در اثر تمايل و حضور بيش از ۷۰ کشور و ۲۰ سازمان جهانی در افغانستان، جنگ افغانستان، فراتر از يك درگيري داخلي به كارزار جنگ منطقه‌ای و حتي بين المللي تبديل شده است. مسلما تا زمانی که غربيها در این منطقه به خواسته‌های خود دست نیابند، صلح و ثبات امنيت در افغانستان متزلزل و كشتار مردم مظلوم افغانستان تداوم خواهديافت. هم‌اکنون در ۲۸ استان افغانستان درگيري نظامي جریان دارد. فساد‌گرایی مسئولين عامل ناامنی و تشدید جنگ شده است. فساد و جنگ سبب شده تا تلفات نیرو‌های نظامي و امنیتی افزایش یابد و بسياري از نیروهای دولتی از جنگ فرار کنند. آمریکا، انگلیس، پاکستان، رژيم سعودي، در صف اول آتش افروزان اين جنگ قرار دارند، روسيه، چين، هندوستان، ج.ا.ايران نيز از تداوم جنگ و گسترش آن به آسیای مرکزی نگران هستند.

طرح صلح با حكمتيار
پس از اجراي سناريوی امضاء موافقتنامه صلح بين دولت وحدت ملي با حزب اسلامي گلبدين حكمتيار، درگیری‌های نظامي اخیر در قندوز، استراتژی جدید آمریکا برای انتقال جنگ به کشورهای آسیای مرکزی، به ویژه تاجیکستان و ازبکستان است. تداوم و تشديد جنگ در شمال افغانستان با هدف ضربه زدن به منافع روسیه و متحدينش در منطقه طراحي شده است. درحاليكه جنگ در خاورمیانه طولانی شده و آمریکا احساس می‌کند راهبرد منافعي خود در این منطقه را از دست می‌دهد، از این رو در تلاش برای ناآرام کردن افغانستان و انتقال بی‌ثباتی به منطقه آسیای مرکزی است تا از اين طريق دست روسیه را در جنگ خاورمیانه کوتاه و مسکو را به یک جنگ جدید، طولاني و پرهزينه، در منطقه مشغول دارند.
در حاليكه اغلب کارشناسان افغانستاني و دست اندركاران مسائل منطقه، معتقدند: صلح دولت وحدت ملي افغانستان با حزب اسلامي به رهبري گلبدين حكمتيار، تاثير قاطعي در ثبات امنیت اافغانستان نخواهد داشت، اما سرانجام پس از نزديك به دو سال مذاکره، سرانجام در تاريخ اول مهرماه ۱۳۹۵، پیش‌نویس توافقنامه صلح بين حزب اسلامی حکمتیار با دولت کابل به امضا رسید. پیشنویس توافقنامه ای که در سه فصل و ۲۶ ماده بین دولت و حزب اسلامی حکمتیار تنظیم شده بود، در حضور مقامات عالیرتبه دولت افغانستان از جمله «محمدحنیف اتمر»، «سیداحمدگیلانی» رئیس شورای عالی صلح افغانستان و «محمدامین کریم» نماینده ارشد حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار به امضاء طرفین رسید و بدینگونه فصل تازه ای در برقراری صلح و ثبات در افغانستان باز شد...
آزادی زندانیان حزب اسلامی از زندانهای افغانستان ضامن حفظ و بقای توافق صورت گرفته و اجرای تمام مفاد موجود در آن است. از دیگر مفاد مهم این توافقنامه بازگشت مهاجران افغانستانی از پاکستان به افغانستان و انجام اقدامات مناسب برای اسکان آنها در داخل خاک افغانستان است.
حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار در شروع مذاکرات صلح شرایطی را مدنظر داشت که برآورده شدن آنها چندان سهل و آسان نبود و در مواردی عملکردن به این خواسته ها ناممکن به نظر می رسید. از جمله خواسته ها و مطالبات حزب اسلامی میتوان به خروج نیروهای نظامی ناتو از افغانستان، آزادی زندانیان حزب اسلامی از زندانهای افغانستان، خارج شدن نام گلبدین حکمتیار و حزب اسلامی از لیست سیاه سازمان ملل، خروج مهاجران افغانستانی از پاکستان و بوجود آوردن شرایط مساعد برای اسکان آنها در داخل افغانستان اشاره کرد.
دولت وحدت ملی افغانستان و دولت آمریکا طبق توافقنامه ای که به امضا رسانده اند نیروهای آمریکایی تا سال ۲۰۱۷ میلادی میتوانند در افغانستان حضور داشته باشند. از سوی دیگر باید این نکته را در نظر داشت که نیروهای آمریکایی و ناتو در حال حاضر در افغانستان حضور دارند و «باراک اوباما» رئیس جمهور آمریکا در ماههای گذشته باتوجه به افزایش قدرت طالبان و حملات آنها به شهرهای مختلف در افغانستان طی حکمی اختیارات جنگی نیروهای امنیتی افغانستان را افزایش داد تا آنها بتوانند در رویارویی با اعضای طالبان آزادی عمل بیشتری داشته باشند و از سویی دیگر اوباما بجای کاهش نیروهای آمریکایی از ۹۸۰۰ تن به ۵۵۰۰ نفر تعداد آنها را به ۸۴۰۰ نفر تغییر داد و این خود بدان معناست که ایالات متحده آمریکا تمایل چندانی به خروج از افغانستان ندارد.
حزب اسلامی حکمتیار با چشمپوشی از خروج نیروهای ناتو تا پایان سال ۲۰۱۶ میلادی خواستار تعیین یک برنامه زمانی مشخص برای خروج نیروهای ناتو از افغانستان توسط دولت این کشور شده است. پس از امضای پیشنویس توافقنامه صلح بین دولت وحدت ملی افغانستان و حزب اسلامی این کشور نهادهای بین المللی و کشورهای منطقه از توافق صورت گرفته بین دو طرف حمایت کردند و آنرا قدمی مثبت در راه برقراری صلح و ثبات در افغانستان دانستند. در این میان «حامدکرزی» رئیس جمهور پیشین افغانستان نیز حمایت خود را از توافقنامه صلح اعلام کرد و آنرا زمینه ای برای پیشبرد صلح در این کشور خواند. گلبدين حمکتیار از شرط خروج نیروهای خارجی از افغانستان چشمپوشی کرد تا بتواند بار دیگر خود را از انزوای سیاسی در افغانستان بیرون بیاورد و نقشی در برقراری صلح در این کشور داشته باشد.
....
دولت کابل و حزب اسلامی مکلف به رعایت قانون اساسی هستند. دولت كابل برای رفع تحریم‌ها علیه حزب اسلامی اقدام خواهد كرد و زمینه را برای مشارکت این حزب در نظام سیاسی افغانستان فراهم خواهد ساخت، از سوی دیگر نیز حزب اسلامی حکمتیار متعهد به اعلام آتش‌بس فوری و دائمی، جلوگیری از تحرکات نظامی، انحلال تشکیلات نظامی و عدم حمایت از گروه‌های تروریستی شده است. دولت وحدت ملي به حزب اسلامی تعهد داده است که تا در راستای خارج کردن نیروهای خارجی تلاش نمايد.
در این میان فعالان حقوق بشر و نمایندگان پارلمان افغانستان مخالفت خود را با اعطای مصونیت قضایی به گلبدین حمکتیار و اعضای این حزب اعلام کرده اند و آنرا مخالف قوانین حقوق بشری در جهان میدانند. اعضای حزب اسلامی در دوره مخالفت خود با دولت افغانستان در درگیریهای مسلحانه تعدادی از نیروهای امنیتی و مردم افغانستان را کشته اند و این موضوع باعث شده است فعالان حقوق بشر در این کشور با اعطای مصونیت قضایی به اعضای حزب اسلامی مخالفت کنند و در یکم مهرماه مصادف با امضای توافقنامه صلح در شهر کابل تظاهرات اعتراض آمیزی را انجام دهند.

اهمیت چند جانبه قندوز
۱- كليد ورود به شمال افغانستان
۲- زمینه آسان نفوذ و عضوگیری طالبان در ولایت قندوز
از جمعيت حدود يك ميليون نفري استان قندوز حدود ۷۰ % جمعیت روستایی می‌باشند. ميزان باسوادي در استان مذكور حدود ۲۰ % باسواد هستند.
۳- مرکز توسعه ‌طلبی داخلی و برون مرزی طالبان
از منظر « میکایل کوگلمن» کارشناس جنوب آسیا در مرکز «وودرو ویلسن»: در حقیقت، قندوز یک بخش بسیار کوچکی از یک سناريوی بزرگتر است. طالبان تلاش می‌کنند در منطقه‌ای ژئواستراتژیک و مهم حضور و نفوذ بیشتري داشته باشند.
«ایوب آروین» نویسنده مسائل افغانستان در گزارشی به نقل از امین‌الله حبیبی کارشناس مسائل نظامی می‌گوید: "در قندوز جنگجویان خارجی از جمله اعضای جنبش اسلامی ازبکستان در کنار طالبان می‌جنگند. لذا دسترسی راحت طالبان از طریق قندوز به مناطق هدف در داخل و خارج مرزهای افغانستان، ارزش استراتژیک قندوز را نزد شورشیان طالبان دو چندان می‌سازد."

از كابل تا بروكسل
طالبان طي سال گذشته و در آستانه برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، موفق شدند مدتي شهر قندوز را تصرف کنند. امسال نيز در آستانه تشكيل نشست بروكسل، عمليات اشغال نظامي تكرار شد. هرچند نشست بروكسل ابعاد امنیتی ندارد اما ناامنی و تشدید حملات طالبان می‌تواند عملكردهاي حکومت را زير سئوال ببرد، در واقع گسترش ناامنی در نقاط مهم افغانستان اعتماد جامعه جهانی را نسبت به عملكردهای دولت وحدت ملی کاهش خواهد داد.
براساس توافقی که با میانجی‌گیری «جان‌کری»، وزیر امورخارجه ایالات متحده شکل گرفت، دولت وحدت ملی باید تا سپتامبر ۲۰۱۶.م اصلاحات انتخاباتی و سیاسی از جمله، سازماندهی برای برگزاری انتخابات پارلمانی و تشکیل لویه جرگه با هدف بررسی تعدیل قانون اساسی را تحقق مي بخشيد، اما به علل و دلايل متعدد بسياري از مفاد توافقنامه مذكور اجراء نشد.
طي مورخ پنجم اكتبر ۲۰۱۶.م، در بروكسل، جامعه بین‌المللی برای جلب کمکهاي چهار سال آتي افغانستان دور هم جمع شدند. این کنفرانس برای افغانستان و جامعه بین‌‌المللی، اهمیت نمادین و استراتژیک دارد. زيرا ۷۰% بودجه و هزینه هاي مالی دولت افغانستان از طریق کمک‌دهندگان خارجی تأمین می‌شود. تعهدات پشتیبانی مالی سالانه حدود ۴ میلیارد دلار در کنفرانس توکیو تا سال ۲۰۱۶ .م برنامه ریزی شده بود. از این‌رو، تمدید کمک‌های مالی در کنفرانس بروکسل برای افغانستان اهمیت ویژه‌ای دارد. کشورهای شرکت کننده در کنفرانس مذكور مقرر ساختند سالانه بيش از ۵/۳ ميليارد دلار، و طي چهار سال آتي، تا سال ۲۰۲۰.م، حدود ۲/۱۵ میلیارد دلار به افغانستان کمک کنند. براساس تصمیم‌ها، مقرر گرديد کمک‌هاي مذكور در بخش‌‎های اصلاحات سیاسی، امور انتخاباتی، مبارزه با فساد، بازگرداندن پناهندگان، توسعه در افغانستان، هزينه گردد. همچنين مسئول ارشد اتحادیه اروپا در امور توسعه و همکاری بین المللی، « نِوِنمیمیکا » و «اکلیل احمد حکیمی» وزیردارایی افغانستان نیز در حاشیه این کنفرانس قرارداد «دولت‌سازی در افغانستان» را امضاکردند که براساس این قرارداد، اتحادیه اروپا مبلغ ۲۰۰ میلیون یورو، طي سالهاي ۲۰۱۷- ۲۰۱۸ .م به افغانستان کمک خواهدکرد.

دستاوردهاي دولت وحدت ملي، بشرح ذيل، در حالي اعلام و ارائه گرديد كه حداقل نيمي از سرزمين افغانستان با ناامني مواجه است و اختلافات سران دولت موجبات افزایش نارضایتی شهروندان از حکومت را فراهم كرده است.
۱- ايجاد نوعي منطقه‌گرایی بین کشورهای موثر منطقه
قانع سازي جامعه جهانی در خصوص حمايت پاكستان از طالبان و گروههاي مبارز مسلح در افغانستان
۲- گسترش روابط خوب و موثر با کشورهای ایران و هند و برخی کشورهای آسیای مرکزی
تلاش برای به وجودآوردن اجماع نظر علیه تروریسم و حامیان آن
۳- تداوم روند مذاکره صلح در نشست‌های چهارجانبه، افغانستان - پاکستان- چین- آمریکا
۴- امضاء موافقتنامه صلح با گروه حزب اسلامی شاخه گلبدين حکمتیار
۵- دولت سازي
ارتقاءسطح همبستگي ملي، تقويت بسترهاي ملت سازي، ايجاد همكاريهاي اجتماعي، مردمسالاري، آزاديهاي مدني
۶- تلاش برای خودکفایی اقتصادی
عمران و توسعه، افتتاح خط راه آهن و انتقال كالاهاي تجاری بين چین–افغانستان– افتتاح خط راه آهن بين هرات و مشهد – افتتاح بندر «چابهار» ايران که افغانستان را به خاورمیانه و جهان متصل مي سازد. ایجاد خط هوایی بدون مالیات با هند، قرارداد برق گازی با یکی از شرکت‌های خصوصی، قراردادهاي صنعتي و معدني با چين و شركتهاي اروپايي و....

بررسي و تحليل:
۱- اگر واشنگتن و اسلام آباد در پي پایان دهي به جنگ و تحقق صلح در افغانستان بودند بايد طالبان را که طرف اصلی مذاکرات صلح در افغانستان هستند را به میز مذاکره با دولت كابل وادار ميكردند، نه حزب اسلامی را، از اين رو عدم صداقت آمريكا و پاكستان جهت برقراري صلح و ثبات امنيت در افغانستان را به وضوح ميتوان مشاهده كرد.
۲- روابط متغير حزب اسلامی حکمتیار و طالبان نشان می‌دهد که حکمتیار در ايامي، بویژه قبل از انتخابات گذشته، به طالبان نزدیک شد و موضعگيري مذكور باعث دوري حزب اسلامي و دولت كابل گرديد. مسلما همکاری حزب اسلامی با دولت در راستاي توافقنامه مذكور، جهت مقابله با مخالفان مسلح، نوعی اشاره تلویحی و منفي به طالبان است و احتمال واکنش طالبان در این باره را به همراه خواهد داشت.
۳- لحاظ خواسته های دولت پاکستان، بويژه سازمان اطلاعات ارتش پاكستان (آی.اس.ای)، در اين توافقنامه، اجتناب ناپذير است. زیرا حکمتیار روابط بسیار نزدیک و دیرینه با (آی.اس.ای) دارد و از سوي آنان حمايت مي گرديد، مسلما عدم همكاري وي با اسلام آباد، معضلات تازه اي براي او و دولت وحدت ملي افغانستان بوجود خواهد آورد.
۴- تاكنون همه تلاشهاي حکمتیار، در کنار سایر گروه‌های افراطی، در راستاي طراحی و سازمان‌دهی عملیات‌های تروریستی ‌بوده است که بر اثر آن، صدها بی‌گناه به قتل رسیده اند و به همین جهت، جامعۀ جهانی نام وي را در ليست سیاه قرار داده است. باتوجه به این پیشینه، بعید به نظر می‌رسد که حکمتیار و سازمان اطلاعات پاکستان به دنبال پیشبرد فرآیند صلح در افغانستان باشند.
۴- به رغم لفاظی‌های سیاسی، نیروی اصلی طرف مذاکره با کابل، طالبان هستند. به همین جهت میتوان گفت که مشکل افغانستان، تنها مذاکره با حزب اسلامی حکمتیار نیست، بلکه برون‌رفت از بحران این کشور، مستلزم نگاهی جامع و عملي است. مذاکرات صلح با حزب اسلامی حکمتیار بدون همکاری شرکای بین‌المللی افغانستان به نتیجه نمی‌رسید. براي خاتمه جنگ تحميل شده به افغانستان، بايد شرکای بین‌المللی براي تحقق صلح در افغانستان همکاری کنند. جامعه بین‌الملل به روند مذاکرات صلح متعهد شده‌اند.
۵- حزب اسلامی در مقابل پیوستن به صلح از دولت وحدت ملی، امتیازاتی طلبیده است. اگر دولت وحدت ملی نسنجیده و یا با خوش‌بینی به برخی خواسته‌های نامعقول حزب اسلامی تن دهد، نتیجه به نفع پاکستان خواهد بود، زیرا حضور طرفداران حکمتیار در دولت افغانستان، می‌تواند زمینه ساز نفوذ و حضور عوامل طرفدار پاكستان را در دولت وحدت ملي افزايش دهد.
۶- گلبدين حكمتيار، رهبر حزب اسلامي، اكنون به صورت ابزاري نيم سوز درآمده است و حزب اسلامی نیز از نظر سیاسی و نظامی فروپاشیده است. نتیجه صلح با حكمتيار و حزبش تاثير بسزايي در اوضاع امنیتی و سیاسی افغانستان ندارد و در کنار مطالبات گوناگون چندان پایدار نخواهد بود.
۷- طالبان و شبکه حقانی، جناح‌های مخالف بومی افغانستان و به طور کلی آسیای میانه محسوب می‌شوند. طالبان در واكنش به مذاكرات صلح دولت كابل با حزب اسلامی حكمتیار، حملات‌اش در مناطق مهم و راهبردی را افزایش داده است. طالبان با تصرف شهرها و مناطق به دنبال این است كه نشان دهد نه تنها حکمتیار نفوذ قابل توجهی در مناطق شمالی ندارد، بلكه هیچ نقشی در کاهش جنگ جاری هم نخواهد داشت و تمام امتیازاتي که از سوی دولت کابل به وی داده می‌شود، بیهوده است. همچنین طالبان این پیام را به جناحهای متمایل به مذاکره و گفتگو با کابل میدهند که فکر گفتگو با دولت وحدت ملی را از سر بیرون کنند.
۸- قابل كتمان و انكار نيست كه طالبان در میان مردم قندوز حضور دارند و کسانی آنجا هستند که سالهاست در شهر قندوز برای طالبان فرصت را مساعد كرده اند، این بار هم طالبان از برخی آدرس‌های مشخص وارد شهر شده اند، حفظ طالبان در قندوز به عنوان یک ابزار سیاسی برای گروهها، افراد مشخص به دلایل سیاسی، رقابت‌های منفی، قومگرايي، به صورت یک نیاز پنداشته و برداشت ميشود. چنين نگرشي به طالبان، در واقع به تشديد دشمنی قومی منجر خواهد شد، لذا ضرورت خاتمه دهي به استفاده ابزاری از طالبان در قندوز، فرا رسيده است.
۹- واقعیت این است که کمک کننده های بین المللی مجبور به تغذیه دولت افغانستان هستند؛ دولتی که آنها خود موجد و مولد آن بوده اند و اینک علیرغم درک معضلات، نارسایی ها و آگاهي از فساد و ناکارآمدی آن، مجبور هستند تا زمانی که منافع و اهداف شان اقتضاء نمايد، آنرا تغذیه و حمايت کنند. عمق و گستره اپیدمی فساد در افغانستان به اندازه ای هست که دیگر در برابر تهدیدها و پیش شرطهای کلیشه ای، کمک کننده های بین المللی هم واکسینه شده اند و کسی نمیتواند به سادگی با آن مصاف نمايد. هیولای فساد و كم ظرفیتی با دریافت مستقیم کمکهای خارجی، افزايش يافته و مهار ناپذیرتر ميگردد.
۱۰- درحاليكه دولت افغانستان، بويژه در خصوص دریافت کمکهای میلیاردی خارجی حساس است، اما براي گزینه های جایگزین در آینده، هیچ حساسیتی مشاهده نميگردد! مسلما الطاف و يا اجبارهاي جامعه جهاني تا ابد تداوم نخواهد يافت. البته عليرغم پيش شرطها و عدم تلقي كمكها به منزله چك سفيد، اما در عمل، اطمینانی در زمینه راستی و درستی تعهدات جانب افغانستان، و نيز عملكردي صادقانه در خصوص مبارزه با فساد و ایجاد اصلاحات بنيادين تاكنون مشاهده نگرديده است.

نتيجه گيري:
غرب به رهبري آمريكا خواهان « نه جنگ كامل » و « نه صلح كامل » در افغانستان است، تا هر زمان اهرم فشاري براي حكومت كابل و نيز دول منطقه داشته باشد. تا زمانی که استراتژی یک بازیگر در افغانستان منجر به اتخاذ استراتژی رقابتی و تقابلی بازیگر دیگر در این کشور ‌شود، نمی‌توان چشم‌انداز روشنی برای حل و فصل بحران جنگ در افغانستان ترسیم کرد. اوضاع سیاسی و امنیتی افغانستان به دلیل تضاد و تقابل بازیگران داخلی و خارجی، همچنان وخیم است و دولت وحدت ملی تحت تاثیر بازیگرانی است كه كنترلی بر روی رفتارهای آن ندارد و به همین جهت دورنمای افغانستان چندان روشن بنظر نميرسد.
احمد مرجانی نژاد- ارسالی به خبرگزاری جمهور





کد مطلب: 85883

آدرس مطلب: https://www.jomhornews.com/fa/article/85883/

جمهور
  https://www.jomhornews.com