به نام ایران به کام طالبان؟

سید عباس عراقچی؛ وزیر امور خارجه ایران، روز یکشنبه ۷ دلو وارد کابل شد. او بلندپایه‌ترین مقام ایرانی است که از زمان بازگشت طالبان به قدرت به افغانستان، سفر می‌کند. گفته شده که «مهاجران افغان» و «حقابه ایران از رودخانه هلمند» از جمله موضوعات مورد گفتگو در این سفر بوده است.

 

به گفته اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، این سفر با هدف «تقویت روابط دوجانبه، پیگیری منافع ملی ایران و تعامل بر سر مسائل مورد علاقه و نگرانی‌های مشترک» انجام شده است.

 

آقای عراقچی پس از ورود به کابل با امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان، دیدار و درباره روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی دو کشور گفتگو کرد.

 

او بلندپایه‌ترین مقام ایرانی بود که در طول بیش از سه سال گذشته پس از بازگشت طالبان به قدرت، به افغانستان سفر می‌کند و این می‌تواند نشانه‌ای واضح از تمایل دولت چهاردهم در تهران برای توسعه روابط راهبردی با افغانستان تحت حاکمیت طالبان تلقی شود.

 

از جانب دیگر، سفر آقای عراقچی به کابل آن هم در شرایطی که تهران هنوز حکومت طالبان را به رسمیت نمی‌شناسد و روابط دوطرف در سطوح پایین سیاسی و همکاری‌های رو به توسعه اقتصادی متوقف مانده، می‌تواند به معنای آن باشد که دغدغه‌ها، نگرانی‌ها و منافع ایران فراتر از هر ملاحظه دیگری برای دولت کنونی مستقر در تهران اهمیت دارد و به همین دلیل، عالی رتبه‌ترین مقام دستگاه دیپلماسی ایران راسا راهی کابل می‌شود تا این مسائل را به طور مستقیم و رویارو با رهبران طالبان در میان بگذارد.

 

بر اساس آنچه تاکنون به رسانه‌ها درز کرده تامین حقابه ایران از رودخانه هلمند و همچنین بحران مهاجرت از عمده‌ترین مسائلی بوده که در دیدارهای سید عباس عراقچی با مقامات گوناگون طالبان در کابل مطرح شده است.

 

واقعیت این است که سیاست‌های آبی طالبان و استمرار رویکرد بحث برانگیز و عمدتاً سیاسی اشرف غنی در دوره طالبان با حمایت و همراهی مستقیم و غیرمستقیم بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزه مدیریت منابع آبی، اعتراض و نارضایتی گسترده ایران را در پی داشته و مقامات ایرانی را بیش از هر زمان دیگری برای تامین حقابه ایران بر اساس مفاد توافق‌نامه ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان تحت فشار مضاعف قرار داده است.

 

خشکسالی‌های طولانی و گسترده در ولایت محروم و بحران زده سیستان و بلوچستان ایران نیز مزید بر علت شده و رهبران ایرانی را به اعمال فشار بر طالبان برای استیفای حقابه این کشور از رودخانه هلمند، وادار کرده است.

 

بر بنیاد آنچه ایرانی‌ها می‌گویند طالبان با احداث بندهای جدید در صدد مهار کامل آب‌های سرزمینی افغانستان هستند و در این زمینه با نادیده گرفتن قواعد حاکم بر حقوق بین‌المللی آب و سهم همسایگان از آب‌های رودخانه‌های مرزی، از آب به مثابه اهرم فشار علیه همسایگان به ویژه ایران استفاده می‌کنند و در این زمینه تحت تاثیر تحریکات و تحرکات برخی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله کشورهای عربی، آذربایجان، ترکیه و امریکا نیز هستند.

 

با این همه آنگونه که در خبرنامه‌های منتشره از سوی مقامات و سخنگویان طالبان بازتاب یافته، مقامات این گروه به سید عباس عراقچی و هیات ایرانی اطمینان داده اند که از تمامی امکانات فنی خود برای تامین حقاب ایران استفاده می‌کند و در زمینه تامین آب، نگاه آنان به مردمان دو سوی مرز یکسان است. 

 

آگاهان اما می‌گویند که هیچگونه تفاهمنامه یا توافقنامه جدیدی میان ایران و طالبان در سفر سید عباس عراقچی و هیات همراه به این کشور به امضا نرسید و این به خودی خود نشان می‌دهد که سفر مورد اشاره دست کم برای ایرانی‌ها آنگونه که انتظار می‌رفت پردستاورد و ثمرببخش نبوده است.

 

از جانب دیگر به باور شماری از منتقدان، سفر رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران به افغانستان در بدترین زمان ممکن انجام شد؛ زیرا طالبان خود را برای معامله جدید با دونالد ترامپ؛ رئیس جمهور امریکا آماده می‌کنند و در این زمینه بدون شک بازی با کارت ایران به این گروه کمک می‌کند تا امریکا به آنان امتیاز بدهد و رابطه ایران با طالبان قربانی بهبود و توسعه احتمالی روابط طالبان با امریکا شود؛ چیزی که بسیاری از رهبران طالبان به شدت طرفدار آن هستند.

 

علاوه بر این، سفر عراقچی درست چند روز پس از صدور درخواست حکم بازداشت ملا هبت الله آخوندزاده؛ رهبر طالبان و عبدالحکیم حقانی؛ رئیس دادگاه عالی این گروه از سوی دادستان دادگاه لاهه انجام شد؛ یعنی درست زمانی که طالبان با توجه به کارنامه سیاه و غیر قابل دفاع حقوق بشری خود تحت فشار فزاینده جامعه جهانی و افکار عمومی قرار دارند و برای مقابله با پیامدهای این درخواست و واکنش‌های گسترده به آن، نیازمند میزبانی از بلندپایه‌ترین و معتبرترین هیات‌های دیپلماتیک از کشورهای همسایه و منطقه هستند تا نشان دهند که منزوی و نامشروع نیستند.

 

در نهایت اینکه سید عباس عراقچی با وجود اینکه با امیرخان متقی، ملا حسن آخوند و ملا یعقوب مجاهد از مقامات ارشد و بلندپایه رژیم طالبان در کابل دیدار کرد؛ اما حتی یک بیانیه‌ مشترک رسمی یا یک نشست مشترک خبری نیز میان او و مقامات مورد اشاره برگزار نشد و وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران با هیات چند ده نفری همراه خود به تهران بازگشت.

 

محمدرضا امینی - جمهور