ایران بازنده بزرگ مسابقه اقتصادی طالبان؟

رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان گفت طالبان به‌رغم اعلام آمادگی برای اجرای طرح‌های مشترک تجاری با ایران، تمایل چندانی به پیگیری این طرح‌ها ندارد. محمود سیادت با اشاره به ازبکستان گفت دیگران در سرمایه‌گذاری در افغانستان از ایران پیشی گرفته‌اند.

 

محمود سیادت؛ رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان گفت «اکنون کشورهای دیگر در حال اجرای طرح‌های بسیار گسترده» در افغانستان‌اند.

 

طالبان اما می‌گویند که افغانستان در ۷ ماه گذشته بیش از یک میلیارد و ۸۲۷ میلیون دالر مبادله تجاری با ایران به‌شمول ۳۰ میلیون دالر صادرات و یک‌میلیارد و ۸۰۰ میلیون دالر واردات داشته است.

 

کارشناسان مستقل اقتصادی نیز معتقد اند که روابط افغانستان و ایران، ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای توسعه داد و ستد تجاری دارد. ایران یکی از ایمن‌ترین همسایگان افغانستان است؛ کشوری توسعه یافته، صنعتی و دارای ظرفیت‌های بزرگ برای کمک به توسعه و بازسازی افغانستان، سرمایه‌گذاری بر معادن و منابع زیرزمینی، راه سازی، راه‌اندازی خطوط تولید و انتقال تجربیات خود به حاکمان کنونی کشور برای بازسازی افغانستان پس از جنگ.

 

ایجاد زیرساخت‌های گمرکی در مرزهای طولانی مشترک میان دو کشور و دسترسی افغانستان به کریدورهای منطقه‌ای از طریق ایران نیز در شرایطی که افغانستان روابط پرتنشی با دیگر همسایه خود پاکستان دارد، ایران را به یکی از گزینه‌های سودمند و به صرفه برای تاجران افغان تبدیل می‌کند.

 

علاوه بر این، ظرفیت بزرگی که در بندر چابهار ایران وجود دارد به افغانستان امکان می‌دهد که وابستگی اقتصادی و تجاری خود به بنادر پاکستان را کاهش دهد و تاجران افغان با سرمایه‌گذاری امن و مطمئن در بندر چابهار ایران، مسیری کوتاه، ارزان و مقرون به صرفه را برای انتقال و ترانزیت اموال خود به افغانستان و بالعکس در اختیار داشته باشند.

 

از جانب دیگر، ایرانی‌ها در بسیاری از حوزه‌های دانش و فناوری به پیشرفت‌های عظیمی دست یافته‌اند که آنان را در میان گروه کوچکی از کشورهای پیشرفته در این حوزه‌ها قرار می‌دهد و حاکمان کنونی افغانستان می‌توانند با تحکیم توسعه روابط علمی و اقتصادی با همسایه غربی، از دستاوردها و پیشرفت‌های شگرف دانشمندان ایرانی در حوزه‌های گوناگون علم و تکنولوژی استفاده کرده و نیازهای افغانستان در این زمینه‌ها را مرتفع سازند.

 

ضمن آنکه مراکز علمی، آکادمیک و دانشگاهی جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به امتیازات بی مانندی مانند زبان، فرهنگ و اشتراکات تاریخی گسترده میان دو همسایه، بستری مساعد و مناسب برای استعدادهای جوان افغان محسوب می‌شوند که به فعلیت رساندن ظرفیت‌های بالقوه این مراکز کمکی عظیم، بی‌مانند و غیرقابل جایگزین به نیازهای فراوان افغانستان در زمینه‌های مختلف علوم خواهد کرد.

 

در کنار همه این‌ها حضور میلیون‌ها پناهنده افغان طی ده‌ها سال گذشته در ایران یک سرمایه چشمگیر و قابل ملاحظه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای دو کشور به حساب می‌آید که در بسیاری از حوزه‌ها و زمینه‌ها امکان توسعه تعاملات و گسترش داد و ستدها میان دو کشور همسایه را سهیل می‌کند.

 

بر بنیاد گزارش نهادهای رسمی جمهوری اسلامی، سرمایه‌گذاران افغان در ایران سال گذشته بیشترین حجم سرمایه‌گذاری خارجی را به خود اختصاص داده بودند، این در حالی است که نیروی انسانی ارزان و فراوان افغانستان نیز کمکی معتنابه به چرخه تولید و تامین نیروی کار بازار ایران می‌کند و علیرغم حساسیت‌ها و واکنش‌های گاه نابجا و نامتناسب و ناعادلانه‌ای که علیه حضور کارگران افغان در بازار کار ایران نشان داده می‌شود، این نیروی انسانی ارزان و فراوان یکی از بزرگترین امتیازات کارفرمایان، کارخانه‌ها، شرکت‌های تولیدی و بنگاه‌های اقتصادی جمهوری اسلامی به حساب می‌آید که همچنان غیرقابل جایگزین است.

 

با وجود همه این‌ها اما همانگونه که رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان ابراز داشته، علیرغم تاکید رهبران طالبان مبنی بر اینکه سیاست خارجی آنها اقتصادمحور است و دروازه‌های تعامل و سرمایه‌گذاری اقتصادی در افغانستان به روی همه کشورهای همسایه و منطقه باز می‌باشد، سهم تاجران، سرمایه‌گذاران، متخصصان، مهندسان و شرکت‌های ایرانی در بازار افغانستان به ویژه حوزه صنعت و معدن کشور بسیار ناچیز و اندک است.

 

این در حالی است که کشورهایی مانند ازبکستان، چین و ترکیه وضعیتی به مراتب بهتر از ایران در عرصه رقابت‌های اقتصادی در افغانستان تحت سلطه طالبان دارند.

 

شکی وجود ندارد که بخشی از مشکلات ناشی از وجود کانون های متعدد تصمیم گیری و سیاست‌گذاری در داخل جمهوری اسلامی ایران و حتی رقابت و اختلاف نظر میان این کانون‌ها است؛ اما تا آنجا که به افغانستان و طالبان مربوط می‌شود ظاهراً این گروه تحت تاثیر تعصبات فرهنگی و ایدئولوژیک و گرایش‌های سیاسی و عقیدتی به برخی کشورهای دیگر در منطقه، تمایل چندانی به توسعه روابط اقتصادی با ایران فراتر از نیازهای خود ندارد. این در حالی است که این رویکرد در قبال کشورهایی مانند ازبکستان، ترکیه و حتی چین کمونیست وجود ندارد و اعمال نمی‌شود.

 

به این ترتیب، علی‌رغم شعار «سیاست خارجی اقتصادمحور» رژیم طالبان و با وجود تعامل سیاسی و اقتصادی نسبتا گرم و گسترده میان این گروه و ایران، حاکمان کنونی افغانستان همچنان نگاهی خصمانه و متعصبانه به جمهوری اسلامی دارند و فراتر از یک درجه محدود و مشخص، حاضر به توسعه تعاملات اقتصادی با این کشور نیستند. شاید به همین دلیل است که جمهوری اسلامی ایران علیرغم اعطای امتیازات چشمگیر به رژیم طالبان و پذیرش حاکمیت و مشروعیت نسبی این رژیم در حوزه دیپلماتیک، قربانی نگرش ایدئولوژیک و عصبیت آلود طالبان شده و در رقابت‌های فشرده منطقه‌ای بر تصاحب منابع معدنی و سیطره بر عرصه سرمایه‌گذاری در افغانستان، از کشورهای رقیب خود عقب افتاده است.

 

محمدرضا امینی- جمهور