دیدار قندهار و تأثیر آن بر معادلات قدرت

ذبیح الله مجاهد؛ سخنگوی رژیم طالبان که در قندهار مستقر است خبر داده است که ملا هبت‌الله آخوندزاده؛ رهبر این گروه با سراج الدین حقانی؛ وزیر داخله، ملا یعقوب؛ وزیر دفاع و عبدالحق وثیق؛ رئیس استخبارات طالبان در قندهار دیدار کرده است.

 

آقای مجاهد اگرچه خبررسانی اولیه در باره این رویداد را از حساب توییتری خود حذف کرد؛ اما پس از چند ساعت دوباره خبر داد که دیداری صورت گرفته و در آن مقامات امنیتی طالبان از «کارکردها و دستاوردهای خود» به رهبر این گروه گزارش داده و «مشکلات امنیتی» را با او در میان گذاشته اند.

 

کارشناسان اما می‌گویند که این دیدار در شرایطی بسیار حساس و مهم صورت می‌گیرد؛ شرایطی که به باور آنها جنگ قدرت میان دو قبیله متخاصم در درون طالبان به شدت اوج گرفته و نگرانی‌ها درباره زدوبندهای خارجی جناح رقیب ملا هبت الله و حلقه قندهار افزایش یافته است.

 

این دیدار اما برخلاف دیدار پیشین ملا هبت الله آخوندزاده با سراج الدین حقانی نه در مقر وزارت داخله طالبان؛ بلکه در قندهار یعنی پایگاه قدرت رهبر طالبان صورت گرفت. این نشان می‌دهد که در شرایط کنونی این رهبر طالبان است که در موضع قدرت قرار دارد و جناح مقابل او در پی یافتن راه‌هایی برای سازش و مذاکره و تعدیل اختلافات رو به افزایش میان دوطرف است.

 

یکی دیگر از نشانه‌ها که این برداشت را تایید می‌کند این است که ملا هبت الله آخوندزاده اخیراً دست به تغییرات بزرگی در تیم اقتصادی رژیم طالبان زد. او از جمله در تصمیمی حساس و حیاتی ملا شهاب الدین دلاور را از سمت وزارت معادن و پترولیم طالبان برکنار و به عنوان رئیس جمعیت هلال احمر منصوب کرد.

 

بسیاری از کارشناسان اقتصادی با اشاره به این تغییرات، تصمیم رهبر طالبان برای برکناری ملا شهاب الدین دلاور را که از چهره‌های قدرتمند و پرنفوذ این رژیم محسوب می‌شود گامی اولیه برای تغییرات بزرگتر ارزیابی کردند.

 

همزمان با تقویت این گمانه زنی‌ها گزارش‌هایی تایید نشده و غیر رسمی از تصمیم رهبر طالبان برای برکناری یا جابه‌جایی سایر مقامات کابینه رژیم در آینده نزدیک نیز منتشر شده است.

 

بر بنیاد این گزارش‌ها حتی سراج الدین حقانی، مولوی عبدالکبیر، ملا حسن آخوند و برخی دیگر از رهبران طالبان نیز در لیست تغییرات احتمالی در آینده قرار دارند.

 

با توجه به این گمانه‌زنی‌ها و گزارش‌ها کارشناسان می‌گویند که دیدار قندهار از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و با وجود اینکه طبق انتظار واقعیت‌های پشت پرده در جریان این دیدار هرگز رسانه‌ای نخواهد شد؛ اما نفس برگزاری این ملاقات و افشای آن در رسانه‌ها توسط ذبیح الله مجاهد نشانگر آن است که رهبر طالبان برای ریسک‌های بزرگ در آینده نزدیک آماده می‌شود.

 

به بیان دقیق‌تر، جنگ قدرت و تقابل قبایل در درون ساختار سیاسی طالبان به اوج خود رسیده است و به نظر می‌رسد که هر دو طرف با ارزیابی روند رویدادها به این نتیجه رسیده‌اند که اکنون زمان تصمیم گیری نهایی و حیاتی فرارسیده است.

 

از جانب دیگر، رهبر طالبان نیز خطر را بیش از هر زمان دیگری احساس می‌کند. او درباره زد و بندهای خارجی سراج الدین حقانی و ملا یعقوب و عبدالحق وثیق به شدت نگران است.

 

سفرهای سراج الدین حقانی و عبدالحق وثیق به امارات و عربستان سعودی و همچنین سفر طولانی و غیر رسمی ملا یعقوب مجاهد به کشوری نامشخص و واگذاری امور این وزارتخانه به معاون او که توسط یکی از نهادهای مخالف طالبان افشا شد نشان دهنده آن است که تحرکاتی در خارج و داخل افغانستان در جریان است تا حوزه قدرت و نفوذ رهبر اقتدارگرای طالبان را محدودتر کند و در مقابل، به جناح به اصطلاح «میانه رو» و خواستار تغییرات در تشکیلات طالبان یعنی سراج الدین حقانی و ملا یعقوب مجاهد و عبدالحق وثیق برای تصمیم گیری در زمینه تعامل سیاسی با جریان‌های مخالف و ایجاد اصلاحات بنیادین در ساختار سیاسی این گروه، قدرت اعتبار و صلاحیت بیشتری اعطا کند.

 

با این همه اما این رویداد هرگز به آسانی صورت نخواهد گرفت. روند و روال تحرکات رهبر طالبان و تصامیم بحث برانگیز او در هفته‌های اخیر به وضوح نشان می‌دهد که تحولات جدید و مهم در آینده، بسیار خطرناک، پرهزینه و به احتمال قوی خونبار خواهد بود.

 

چیزی که در این میان اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد لزوم ریزش نیروهای طالبان و تعدیل ساختار قدرت برای دستیابی به ثبات سیاسی در دوره حکمرانی این گروه است.

 

فراموش نکنیم که طالبان در سه سال گذشته به کمک پاکستانی‌های «حکومت موقت» تشکیل دادند؛ اما اختلافات داخلی و ناسازگاری برای تقسیم قدرت به ویژه با توجه به اقتدارگرایی قبایل متخاصم در درون این گروه که به رویارویی کابل و قندهار منجر شده علی رغم گذشت ۳ سال از آن تاریخ هنوز اجازه تشکیل یک دولت پایدار و دایمی را به این گروه نداده است.

 

بدیهی است که این وضعیت برای همیشه قابل ادامه نیست به ویژه از این حیث که طالبان تاکنون موفق نشده اند مشروعیت بین‌المللی به دست آورند و رژیم خود را بر جامعه جهانی بقبولانند. بنابراین از نظر هر دو طیف رقیب در درون تشکیلات طالبان، زمان اصلاحات بنیادین فرارسیده است؛ اصلاحاتی که در نتیجه آن یکی از رقبا باید از میدان خارج شود.

 

عبدالمتین فرهمند - جمهور