از «زبان بیگانه» در افغانستان تا «زبان رسمی» در ایران

 

او افزوده که زبان فارسی و پشتو «هردو زبان رسمی افغانستان» هستند و در مکاتب و دانشگاه‌ها و مراکز علمی، «همه‌چیز مانند قبل» جریان دارد و تدریس و صحبت به هردو زبان پشتو و فارسی انجام می‌شود.

 

پیشتر طالبان در دستوری که به زبان پشتو به دانشگاه‌ها ابلاغ کرده‌ بودند، استادان دانشگاه را از به کارگیری واژه‌های زبان فارسی منع کرده‎ و زبان فارسی را «زبان بیگانه» نامیده‌اند. طالبان در ابلاغیه خود به طور مشخص از کلمات «دانشگاه، دانشجو، دادگاه و…» نام برده‌اند.

 

در یک سال گذشته طالبان به طور نظام‌مند به حذف زبان فارسی از تابلوها و لوایح دولتی در کابل و ولایات افغانستان دست زده‌اند.

 

به این ترتیب، آیا سیاست ساری و رویه جاری رژيم طالبان درباره فارسی زدایی و فارسی ستیزی در ادارات و دانشگاه ها و فرودگاه ها و اماکن عمومی و رسانه ها و... را باور کنیم یا اظهارات مثبت و امیدبخش و غیرقابل انتظار و غافلگیرکننده امیرخان متقی را؟

 

در این شکی نیست که امیرخان متقی از مهره های اصلی در کانون تصمیم گیری رژيم طالبان محسوب می شود. او وزیر خارجه است و در عین حال، نقش و نفوذ و پایگاه و جایگاه مهمی نیز در حوزه سیاست گذاری داخلی این رژيم دارد و بدون شک از مهره های مورد تایید هبت الله آخوندزاده؛ رهبر مخفی طالبان به حساب می آید.

 

به این ترتیب، این بسیار مهم است که مهره ای به نام امیرخان متقی، فارسی را در کنار پشتو «زبان رسمی» افغانستان می خواند و از عزم خود برای تقویت آن سخن می گوید؛ اگرچه طالبان نه قانون اساسی پیشین را قبول دارند و نه خود قانون اساسی تدوین کرده اند که براساس آن بتوان نتیجه گرفت که متقی راست می گوید و فارسی «زبان رسمی» است. حتی در قانون اساسی نظام جمهوری نیز نه فارسی زبان رسمی بود و نه پشتو؛ بلکه هردو «زبان ملی» بودند.

 

با اینهمه‌، اظهارات تازه سرپرست وزارت خارجه طالبان، چیزی از نگرانی ها درباره اهداف و نیات طالبان درباره حذف هدفمند زبان فارسی از ادارات و مراکز اداری و دولتی و اماکن عمومی و رسانه های جمعی نمی کاهد؛ زیرا این چیزی است که پیش از این، شروع شده و عملا در جریان است.

 

از سوی دیگر، وقتی نیروهای طالبان، تابلوهای فارسی را از دانشگاه ها و فرودگاه ها و دیگر مراکز علمی و عمومی، پایین کشیدند و مقام های رسمی آنان از تریبون های رسمی، رسانه های گروهی و با صدور فرامین اجرایی، فارسی را «زبان بیگانه» خواندند و استفاده از واژگان فارسی را جرم انگاری کردند، نه امیرخان متقی به این رویدادها واکنشی نشان داد و نه هیچ مقام دیگری. بنابراین، چگونه می توان باور کرد که متقی درست می گوید و به راستی، فارسی ستیزی و فارسی زدایی از سوی طالبان، یک دروغ محض است و این رژیم، فارسی را در کنار پشتو «زبان رسمی» کشور می داند؟

 

اینکه فارسی در مکاتب و دانشگاه ها و... مورد استفاده قرار می گیرد، لزوما نمی تواند به معنای آن باشد که سیاست طالبان علیه زبان فارسی نیست. این چیزی است که از قبل وجود داشته و طالبان در این مرحله، قادر به حذف و منع ناگهانی آن نیستند؛ اما رویکرد کنونی طالبان، اگر متوقف و مهار نشود، بدون شک همان بلایی را بر سر زبان فارسی در افغانستان خواهد آورد که استعمار انگلیسی بر فارسی در شبه قاره هند و اشغالگری روس ها در آسیای مرکزی آورد.

 

نکته مهم این است که اظهارات امیدبخش امیرخان متقی، تنها چیزی نیست که برای تضمین بقا و قدرت زبان فارسی و مهار فارسی ستیزی سیستماتیک رژيم طالبان، نیاز است. این اظهارات می تواند یک دروغ ریاکارانه برای مصرف سیاسی به منظور خوشحال کردن ایرانی ها و یا از نفس انداختن کارزارهای واکنشی حامیان زبان و تمدن فارسی در برابر فارسی ستیزی طالبان باشد. 

 

حتی اگر این برداشت، بدبینانه و بی بنیاد باشد، اظهارات متقی، تنها یک موضع شعاری است که با عملکرد طالبان منافات دارد. به بیان دیگر، سیاست های اعلامی و سیاست های اعمالی آنان در قبال زبان فارسی، کاملا متضاد است و این همان چیزی است که علیرغم موقف ظاهرا مثبت امیرخان متقی، نگرانی ها درباره چشم انداز زبان فارسی در مهد تاریخ و تمدن مربوط به این زبان را همچنان پایدار و پا برجا نگه می دارد و لزوم مقابله همه جانبه با تروریزم فرهنگی طالبان علیه زبان و فرهنگ و تمدن فارسی در افغانستان را به عنوان یک رسالت مشترک برای تمام کاربران این زبان و ساکنان حوزه تمدنی فارسی مورد تاکید قرار می دهد.

 

محمدرضا امینی - جمهور