امیرخان متقی؛ وزیر خارجه طالبان، روز چهارشنبه (۸ سنبله) ظاهرا با اشاره به پیشنهاد ایجاد حکومت فراگیر در افغانستان از سوی مقامات ایران گفت: «شما که همیشه به ما حکومت فراگیر را توصیه و یادآوری می‌کنید، آیا در کشور خود حکومت فراگیر دارید؟ آیا شما حقوق شهروندان‌تان را می‌دهید؟ در زندان‌های ما به آن تعداد که شما اعدام می‌کنید، زندانی وجود ندارد.»
او افزود: «در کشور شما هزاران نفر ناپدید اند و کسی نمی‌تواند بپرسد کجا هستند.»
سید رسول موسوی؛ دستیار وزیر خارجه ایران در واکنش به این اظهارات امیرخان متقی گفت: «با دوجانبه‌سازی و شخصی‌سازی موضوع نمی‌توان از مسئولیت‌های بین المللی گریخت.»
آقای موسوی با نشر ویدیوی سخنان آقای متقی افزود: «صلح، ثبات، امنیت و توسعه پایدار در استقرار حکومتی فراگیر در افغانستان است، حکومت فراگیر موضوع قطعنامه‌های ۲۵۱۳ و ۲۵۹۳ شورای امنیت و اجماع نشست‌های وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان در پاکستان، ایران، چین و ازبکستان است.»
امیرخان متقی، بالاترین مقام طالبان است که به طور رسمی، تندترین و خصمانه ترین موضع را علیه ایران پس از تسلط طالبان بر کابل، ابراز می کند. اگرچه در مقایسه با اظهارات خصمانه متقی، پاسخی که از سوی سید رسول موسوی؛ معاون وزیر امور خارجه ایران، ابراز شده، به مراتب ملایم تر، صلح جویانه تر و دیپلماتیک است؛ اما جنگ لفظی مقام های کابل و تهران در این سطح، نشان می دهد که تنش سیاسی و شاید امنیتی میان دو همسایه که پیش از این، بسیار نزدیک و دوست به نظر می رسیدند، به شدت رو به افزایش نهاده است.
کارشناسان می گویند که بخشی از واکنش خشماگین طالبان ممکن است ریشه در مواضع سیاسی تهران داشته باشد که طی آن، صریحا تاکید می کند که بدون تشکیل دولت فراگیر و مشارکت اقوام و اقلیت ها در ساختار سیاسی افغانستان، رژيم طالبان را به رسمیت نخواهد شناخت و برای تحقق این هدف نیز همواره از اهرم های گوناگونی برای فشار بر طالبان استفاده کرده است.
با این حال، ایران تنها کشور در منطقه و جهان نیست که رژيم طالبان را به رسمیت نمی شناسد و خواستار تشکیل دولت فراگیر در کابل است؛ اما چرا طالبان تنها در برابر جمهوری اسلامی، این گونه با خصومت، موضع گرفته اند؟
این پرسش در عین حال، از این حیث قابل تأمل است که ایران حتی در زمانی که طالبان ظاهرا با امریکا می جنگیدند و دوستان اندکی در جهان و منطقه داشتند، با آنها همکاری و مراوده داشت و از معدود دوستان دوران سخت طالبان به حساب می آمد.
شاید ریشه این موضع گیری در جای دیگری باشد؛ جایی که در چند هفته اخیر به کانونی خبرساز در روابط طالبان و جهان تبدیل شد: دوحه قطر!
در پی دیدار یک هیات عالیرتبه طالبان و امریکا در دوحه، پشت درهای بسته که واکنش های گسترده ای را نیز برانگیخت، شماری از منابع رسانه ای در ایران، ادعا کردند که یکی از خواسته های مطرح شده از سوی امریکا در این نشست، تشدید تنش از سوی طالبان علیه ایران بوده است؛ خواسته ای که بربنیاد این ادعا قویا و صریحا از سوی طالبان رد شده است.
اگرچه این ادعا هرگز از جانب مجامع رسمی ایران و طالبان، مطرح و تایید نشد؛ اما یک مقام ارشد طالبان در هرات در آن زمان به تندی به این «شایعه» واکنش نشان داد و آن را تکذیب کرد.
با اینهمه و بی توجه به ریشه ها، زمینه ها و عوامل بروز تنش های فزاینده در روابط ایران و طالبان، و علیرغم تقویت همکاری های اقتصادی و حتی آبی میان دوطرف، این واقعیت که کابل و تهران که زمانی که خیلی نزدیک به نظر می رسیدند، روز به روز از همدیگر دور می شوند و این چیزی است که در موضع تهاجمی و خصمانه متقی، و پاسخ آرام موسوی، کاملا به چشم آمد.
این امر در شرایطی رخ می دهد که به نظر می رسد محافلی در غرب تلاش می کنند تا زمینه و ذهنیت لازم را برای شناسایی طالبان به مثابه یک «واقعیت» اجتناب ناپذیر فراهم سازند و فرای نشست های پشت پرده سیاسی و همکاری های پیچیده استخباراتی میان طالبان و قدرت های غربی، بازدید هیات های پارلمانی و تبلیغات گسترده «علمای دینی» این کشورها به نفع طالبان، در کنار تغییر محسوس مواضع برخی رسانه های پرمخاطب غربی در قبال طالبان، همگی حاکی از بهبود ملموس روابط و نشانگان ابتدایی از شناسایی رسمی شمرده می شوند.
به این ترتیب، آیا طالبان برای نزدیک شدن به غرب و اعراب، از ایران فاصله می گیرند؟ آیا تهران در برقراری روابط نزدیک با طالبان در شرایط طرد و انزوای این گروه، مرتکب یک خطای راهبردی شد؟ آيا تنش های جاری در شعاع همکاری های اقتصادی فزاینده دوطرف، قابل مدیریت و کنترل است؟
هنوز پاسخ های قطعی و قابل اطمینانی برای اینها و بسیاری دیگر از ابهامات، وجود ندارد؛ اما چیزی که قابل انکار نیست، تنش واضح در روابط سیاسی کابل – تهران است که طالبان در عالی ترین سطح به آن دامن می زنند.
عبدالمتین فرهمند - جمهور
