بازداشت خان؛ یک بحران واقعی برای بقای پاکستان

 

او گفت که آقای خان در یک پرونده فساد بازداشت شده و تمام شواهد و مدارک مربوط به «پرونده‌های فساد او» موجود است. او گفت: «آسیب رساندن به دولت و اموال خصوصی تروریزم و ضد ملی‌گرایی است.»

 

برخلاف انتظارها این سخنرانی، نه تنها چیزی از گستره بحران نخواهد کاست؛ بلکه آن را افزایش خواهد داد؛ زیرا هیچ نشانه ای از خویشتن داری، عقب نشینی و تلاش برای کنترل صلح جویانه بحران از سوی دولت مستقر، مشاهده نمی شود. 

 

این در حالی است که پیش از این، بسیاری از ناظران خارجی، خواستار خویشتن داری طرف های تنش و تلاش برای مهار بحران شده بودند.

 

به نظر می رسد که دولت غیرنظامی اسلام آباد، به پشتیبانی ارتش، دلگرم است. آقای خان که پیش از این تصور می شد که با حمایت نظامیان به قدرت رسیده بود، در ماه های آخر نخست وزیری با ارتش اختلاف پیدا کرد و همین امر نیز زمینه ساز سقوط او شد؛ سقوطی که خودش از آن به عنوان «کودتا» یاد می کند و با درخواست برای برگزاری انتخابات زودهنگام، سیطره ارتش بر سیاست را به چالش کشیده و برای بازگشت به قدرت تقلا می کند.

 

حالا نظامیان، عزم خود را جزم کرده اند تا پرونده خان را یکبار برای همیشه ببندند.

 

در راستای همین تلاش‌، دادگاه در پاکستان عمران خان را در یک پرونده فساد مالی به مدت هشت روز تحت بازداشت قرار داد.

 

پیشتر شبکه تلویزیونی جیونیوز گزارش داد که دادگاه آقای خان را به دلیل «فروش غیرقانونی هدایای دولتی» در دوران نخست‌وزیری خود بین سال های ۲۰۱۸-۲۰۲۲ به صورت رسمی متهم کرده است.

 

این تنها دو مورد از ده ها پرونده ای است که علیه نخست وزیر سابق به جریان افتاده است. باورکردنی نیست. او چگونه می تواند به عنوان یک سیاستمرد آزاد در کارزاری عادلانه و مبتنی بر دموکراسی به رقابت با ارتش و دستگاه حاکم مورد حمایت آن بپردازد؟

 

حتی خوشبین ترین ناظران نیز معتقد اند که پاکستان به سمت فروپاشی واقعی در حرکت است. کشور در آتش اعتراضات می سوزد، قطبی گری ناشی از مخالفت و موافقت با عمران خان حتی در صفوف ارتش و قضات دادگاه عالی نیز سرایت کرده و جامعه پاکستان را در برابر همدیگر قرار داده است.

 

اعتراضات خشونت آمیز در پاکستان برای دومین روز ادامه دارد و ارتش برای حفظ نظم در پایتخت، اسلام آباد و همچنین ایالت‌های پنجاب و خیبر پختونخوا مستقر شده است. حداقل ۱۰ نفر در درگیری بین هواداران آقای خان و نیروهای امنیتی کشته شده‌اند.

 

ساعاتی پس از دستگیری عمران خان، پولیس با حمله به حامیان حزبی نخست وزیر سابق پاکستان، تعدادی را دستگیر کرد. گزارش های دیگر حاکی از بازداشت شاه محمود قریشی؛ یکی دیگر از رهبران تحریک انصاف و وزیر خارجه سابق است. به این ترتیب، بحران به طور دیوانه واری گسترش یافته است.

 

این یک آزمون واقعی برای قدرت ارتش است. اگر سیاست «مشت آهنین» موفق نشود، پاکستان در معرض خطر فروپاشی قرار می گیرد؛ زیرا با درهم شکستن قدرت سنتی ارتش، چیزی که این جامعه بحران زده و بی ثبات را سر پا نگه دارد، دیگر وجود نخواهد داشت.

 

حکومت استقرار نیروهای ارتش در ایالت پنجاب را تایید کرده است که در آن نزدیک به هزار نفر در اعتراضات دیروز دستگیر شدند.

 

تصاویر دیگر منتشرشده نشان می‌دهد در شهر کراچی، ده ها موتر به آتش کشیده شده‌اند.

 

تقابل مرگبار معترضان با نیروهای ارتش، هرگز نشانه خوبی نیست و نشان می دهد که هیمنه ارتش فروریخته و مردم پاکستان دیگر از نام «فوج» نمی ترسند. به باور آگاهان، عملگرایی ویرانگر معترضان و حملات مستقیم آنها بر مراکز امنیتی و دولتی به معنای آن است که آنها دیگر دولت غیرنظامی را طرف حساب خود نمی دانند؛ بلکه مستقیما با ارتش طرف هستند و وارد یک جنگ واقعی برای پایان دادن به سیطره سنتی جنرال ها بر سپهر سیاست کشورشان شده اند. 

 

اینترنت تلفون همراه کماکان در این کشور قابل دسترسی نیست؛ مقام های مخابراتی این کشور گفته‌اند به دستور وزارت کشور این خدمات را به حالت تعلیق درآورده‌اند.

 

مکاتب پاکستان همچنان تعطیل است و بعضی بزرگراه ها هم مسدود شده است. بر اساس گزارش‌ها در شهرهای اصلی تردد محدودی توسط موترها در جاده‌های فعال انجام می‌شود.

 

به این ترتیب، وضعیت هرگز عادی نیست و هیچکس – حتی ارتش – نمی تواند ادعا کند که کشور در مسیر درستی قرار دارد، همه چیز تحت کنترل است و آنچه علیه نخست وزیر سابق صورت گرفته، تصمیمی مستقل از سوی دستگاه قضایی است که در یک روند عادی صورت می گیرد.

 

سخنرانی تهدیدآمیز نخست وزیر هم که آشکارا با پشتیبانی ارتش صورت گرفت، وضعیت را وخیم تر می کند. بنابراین، هیچ انتظاری برای فروکش کردن بحران در آینده نزدیک وجود ندارد.

 

انتظار می‌رود تظاهرات ادامه یابد و گروهی از تظاهرکنندگان قرار است خود را به اسلام آباد برسانند؛ حزب عمران خان خواستار اعتصاب سراسری شده است.

 

حامیان عمران خان- پس از بازداشت او- در بریتانیا، امریکا، کانادا و بعضی کشورهای دیگر هم به خیابان ها ریختند.

 

بر این اساس، دامنه اعتراضات به سرعت در حال گسترش است و اگر صدها هزار هوادار نخست وزیر پیشین، موفق شوند موانع امنیتی را بشکنند و وارد پایتخت شوند، جنگ قدرت، وارد مرحله ای جدی و جدید خواهد شد و بحران جاری به نبردی مستقیم میان دو جناح در خیابان های اسلام آباد تغییر ماهیت خواهد داد.

 

این در حالی است که پاکستان حتی پیش از دستگیری عمران خان نیز در چندین عرصه، درگیر بحران های ویرانگر بود که هریک از آنها به تنهایی قادر به فروپاشی کامل یک کشور آشفته است.

 

ساعاتی پیش از دستگیری عمران خان، طرفداران او ویدیوی ضبط شده‌ای از آقای خان منتشر کردند که در آن از طرفدارانش خواسته بود برای حمایت از «آزادی واقعی» به خیابان ها بیایند.

 

او گفته بود: «پاکستانی‌های من! زمانی که صحبت‌های من به شما می رسد، من به طور غیرقانونی بازداشت شده‌ام.»

 

«چیزی که برای همه شما باید روشن شود حقوق اساسی در پاکستان است؛ حقوقی که به واسطه قانون اساسی و دموکراسی به ما داده شده، مدفون شده است.»

 

حالا او اگرچه در بازداشت به سر می برد؛ اما به چیزی که اراده کرده بود، به سادگی دست یافته و آن رساندن بحران به نقطه اوج است. اکنون توپ در زمین ارتش و دولت غیرنظامی اسلام آباد است؛ مراجعی که به نظر نمی رسد اراده ای برای عقب نشینی داشته باشند. پس باید همچنان نظاره گر تعمیق و تشدید تنش ها و فروپاشی نه چندان نامحتمل یک کشور بی ثبات و بحران زده باشیم.

 

محمدرضا امینی - جمهور