ازبکستان و طالبان؛ از منافع اقتصادی تا تهدیدهای امنیتی

قرار است تا دو روز دیگر نشست بین المللی دو روزه تحت عنوان "امنیت و رشد اقتصادی افغانستان" در تاشکند پایتخت ازبکستان با حضور نمایندگان دولت طالبان برگزار شود.

رسانه ‌های هندی خبر داده ‌اند که این نشست بین المللی به روز‌های دوشنبه و سه ‌شنبه هفته جاری در تاشکند برگزار شده و هندوستان هم در آن حضور خواهد داشت.

در این نشست نمایندگان 20 کشور جهان و برخی از سازمان بین المللی شرکت کرده و وضعیت امنیتی و بحران بشری در افغانستان را بررسی می‌ کنند.

وزارت خارجه ازبکستان هم گفته که در این نشست نمایندگان طالبان دعوت شده‌ اند؛ اما این به معنی به رسمیت شناختن حکومت «امارت اسلامی» در افغانستان نیست.
 
ابتکار عمل ازبکستان برای میزبانی از نشست امنیتی و اقتصادی برای افغانستان، در راستای سیاست های پیشین دولت تاشکند مبنی بر توسعه ارتباطات خود با طالبان به منظور تامین منافع اقتصادی و مرتفع کردن نگرانی های امنیتی آن کشور صورت می گیرد.
 
افزون بر این، ازبکستان تمایل دارد در معادلات امنیتی و اقتصادی افغانستان نیز نقش مهم تری را بر عهده بگیرد و در این زمینه با دیگر جمهوری های آسیای مرکزی و حتی شماری از کشورهای همسایه و منطقه، رقابت می کند.
 
به همین دلایل، با وجود آنکه تاشکند نیز مانند همه کشورهای جهان، تاکنون دولت طالبان را به رسمیت نشناخته؛ اما همانند یک دولت رسمی و مشروع با آن رابطه و تعامل دارد و حتی گفته می شود که کنسولگری افغانستان در شهر مرزی ترمذ به دیپلمات های طالبان واگذار شده است.
 
با اینهمه، ازبکستان به جز منافع بزرگ اقتصادی و استراتژيک در افغانستان، نگرانی های عمیق و عمده امنیتی نیز دارد. نخستین مساله برای ازبک ها توسعه و تعمیق فعالیت گروه تروریستی داعش در افغانستان به ویژه در نوار شمالی کشور است. داعش طی ماه های اخیر، مسئولیت دست کم دو حمله راکتی از قلمرو افغانستان بر خاک ازبکستان را برعهده گرفته که دولت تاشکند هم وقوع یکی از آنها را پذیرفته؛ اما مدعی شده که تلفاتی نداشته است.
 
سربازگیری داعش از میان ازبک های ساکن شمال افغانستان، پیوند آن با جنبش اسلام گرای ازبکستان و خطر نفوذ ایدئولوژی خشونت بار وهابیت در میان اسلام گرایان ازبک در داخل آن کشور، از عمده نگرانی هایی است که بر امنیت ملی ازبکستان، سایه افکنده و این مسایل نیز دولت تاشکند را مجبور می کند که به طرزی محتاطانه و حساب شده با طالبان، روابط نزدیک برقرار کند تا از این طریق بتواند به مهار خطرات بالفعل و بالقوه امنیتی از سوی افغانستان علیه آن کشور، دست یابد.
 
طالبان نیز نشان داده اند که هرگز مایل نیستند تعهدشان مبنی بر عدم حمله از خاک افغانستان علیه کشورهای دیگر از سوی تروریست های داعشی، شکسته شود و درباره توانایی آنان در زمینه استقرار امنیت، مبارزه با تروریزم و پاسخ مساعد به نگرانی های امنیتی کشورهای همسایه و منطقه، مورد پرسش و تردید قرار بگیرند.
 
در چارچوب همین رویکرد بود که در پی حمله راکتی اخیر منسوب به داعش از خاک افغانستان بر ازبکستان، طالبان ادعا کردند که با راه اندازی یک عملیات هدفمند، شماری از عوامل دخیل در این حمله را کشته یا دستگیر کرده اند.
 
با اینهمه تردیدی وجود ندارد که عمق و ابعاد خطر تروریزم تکفیری و شیوع و نفوذ بحث برانگیز آن در شمال کشور، جدی است و تنها با اقدامات واکنشی و عملیات مقطعی نمی توان آن را مهار و کنترل کرد. بنابراین، علیرغم منافع اقتصادی سودآوری که ازبکستان در افغانستان دارد و برای دستیابی به آنها مجبور است با طالبان، تعامل کند، تا زمانی که امنیت و ثبات به طور پایدار، تامین نشده و تروریزم به صورت کامل، نابود نگردیده، رسیدن به این منافع نیز بسیار دشوار و پرهزینه خواهد بود.
 
موضوع دیگری که بر روابط طالبان و ازبکستان سایه می اندازد، مطالبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ازبک های افغانستان از دولت کابل است. در ماه های گذشته، روابط دوطرف پرفراز و نشیب، بی ثبات و غالبا تنش آلود بوده است تا آنجا که در پی بازداشت مخدوم عالم؛ فرمانده ازبک تبار طالبان به دستور ملا فاضل مظلوم که به ضدیت با ازبک ها شهرت دارد، اعتراضات گسترده ای علیه دولت مرکزی در شمال کشور شکل گرفت که در نهایت سرکوب شد.
 
افزون بر این، سرنوشت جت های جنگنده و هلیکوپترهای نظامی ارتش پیشین نیز که پیش از سقوط کابل به ازبکستان منتقل شده اند، دیگر مساله ای که هنوز راه حلی برای آن پیدا نشده است. وزارت دفاع طالبان پیش از این هشدار داده بود که تاجیکستان و ازبکستان در این باره، صبر آنها را آزمایش نکنند و هواپیماهای نظامی را برگردانند؛ اما این تهدید هم نتوانست تغییری در مواضع دو کشور یادشده ایجاد کند.
 
شماری از آگاهان پیش بینی می کردند که حلقاتی در درون تشکیلات طالبان شاید برای تحت فشار گذاشتن تاشکند و دوشنبه برای بازگرداندن جنگنده های ارتش پیشین با استفاده از گروه های تروریستی محلی یا داعش، سعی در تهدید امنیت ملی آنها کنند؛ اما صرف نظر از درستی یا نادرستی این برداشت، واقعیت این است که اختیار جنگنده های نظامی ارتش پیشین در دست امریکا است و کشورهای میزبان، قادر به تصمیم گیری درباره سرنوشت آنها نیستند.
 
عبدالمتین فرهمند - جمهور