پوتین و اردوغان در تهران؛ تحول مهمی در راه است؟

رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه، شب گذشته وارد تهران شد و امروز (سه شنبه ۲۸ سرطان) مورد استقبال رسمی سید ابراهیم رییسی؛ رییس جمهور ایران قرار گرفت. او ساعاتی بعد به همراه همتای ایرانی خود به دیدار آیت الله خامنه ای؛ رهبر جمهوری اسلامی ایران رفت.
 
همزمان قرار است ولادیمیر پوتین؛ رییس جمهور روسیه نیز امروز وارد تهران شود تا افزون بر شرکت در نشستی سه جانبه موسوم به «روند آستانه» با مشارکت رهبران ایران و ترکیه، با رهبر ایران نیز دیدار کند.
 
این پنجمین دیدار آقای پوتین با آیت الله سید علی خامنه ای خواهد بود؛ دیداری که در مقطعی بسیار حساس و حیاتی در روابط دوجانبه روسیه و ایران و نیز روابط پرتنش هر دو کشور با غرب صورت می گیرد.
 
ایران و روسیه هردو هدف تحریم های سنگین قدرت های غربی هستند. ایران تقریبا از زمان تشکیل جمهوری اسلامی تاکنون هدف تحریم های همه جانبه امریکا و غرب به بهانه های گوناگون بوده است. روسیه هم پس از صدور فرمان ولادیمیر پوتین برای آغاز «عملیات ویژه» در اوکراین، آماج تحریم های مشابه قرار گرفته است.
 
افزون بر این، دو کشور در سوریه یک ائتلاف نظامی قدرتمند را علیه نیروهای ضد دولتی و حمایت از دولت بشار اسد تشکیل داده اند که در نهایت مانع از سقوط دولت دمشق شد. با این حال، بحران سوریه همچنان عمیق و ریشه دار باقی مانده؛ زیرا دولت اردوغان در همسایگی سوریه با نیروهای شبه نظامی کرد درگیر است و برای جلوگیری از تشکیل یک دولت خودمختار در مناطق کردنشین این کشور، قصد دارد به زودی یک حمله بزرگ نظامی را راه اندازی کند.
 
بنابراین، یکی از مهم ترین موضوعات مورد بحث رهبران سه کشور در «روند آستانه» ترغیب ترکیه به پرهیز از آغاز عملیات نظامی در سوریه خواهد بود. البته مشخص نیست که آنکارا در قبال پذیرش این درخواست، از روسیه و ایران به عنوان متحدان راهبردی دولت سوریه، چه می خواهد و آنها تا چه اندازه، پیش شرط های اردوغان را خواهند پذیرفت.
 
جنگ اوکراین هم دولت ترکیه به عنوان عضو پیمان نظامی ناتو و شریک نظامی و اقتصادی دولت کی‌یف را در برابر روسیه قرار داده است. دولت اوکراین مدت ها است که به طور رسمی از پهپادهای پرچمدار ترکیه برای حمله بر مواضع نیروهای روس استفاده می‌کند. از آنسو، اختلال در چرخه تولید و تجارت غلات اوکراین و صدور آن از طریق دریای سیاه به ترکیه، بحران اقتصادی در این کشور را تشدید کرده و دولت آنکارا را تحت فشار مضاعف قرار داده است.
 
در کنار همه اینها تهران در حالی از حضور همزمان رهبران قدرتمند روسیه و ترکیه، میزبانی می کند که رژيم متخاصم اسراییل و رقیب سنتی ایران (عربستان سعودی) سه روز پیش، از نخستین سفر خاور میانه ای جو بایدن در مقام رییس جمهوری امریکا استقبال و میزبانی کردند. بنابراین، برای ایرانی ها اهمیت زیادی دارد که با تحکیم و توسعه روابط خود با بلوک شرق، بازخوردهای سیاسی و امنیتی سفر بایدن به خاورمیانه را بی اثر کنند و این پیام قدرتمند را به همسایگان خود، امریکا و متحدان آن در منطقه ارسال کنند که قدرت بزرگ شرق در حال متولد شدن است و آفتاب اقتدار غرب به زودی غروب و افول خواهد کرد.
 
برای ایرانی ها به ویژه این نکته که تهران پس از دوشنبه؛ پایتخت تاجیکستان، دومین مقصد سفر خارجی ولادیمیر پوتین پس از آغاز جنگ اوکراین است، اهمیت زیادی دارد و حاوی پیام مهمی است. اگرچه آقای پوتین پس از دوشنبه به عشق آباد رفت تا در نشست سران کشورهای حاشیه دریای خزر شرکت کند؛ اما آن سفر به منظور شرکت در یک نشست منطقه ای بود و اختصاصی به حساب نمی آمد.
 
از جانب دیگر، تاجیکستان هم از جمهوری های شوروی سابق به حساب می آيد که زیر نفوذ سنتی روسیه قرار دارد؛ بنابراین، تنها سفر پوتین به تهران است که اهمیت پیدا می کند و نشان می دهد که مسکو و تهران در بستر تحریم های همه جانبه، فشارهای انزواگرایانه و مواضع خصمانه غرب تا چه حد می توانند با تشکیل یک محور راهبردی در منطقه آشوب زده و بی ثبات خاور میانه، تغییر ایجاد کنند و به مثابه یک وزنه قدرتمند، معادلات استراتژيک را به نفع خود متحول سازند.
 
محمدرضا امینی - جمهور