سایه شورش‌های قزاقستان بر روابط طالبان و آسیای مرکزی

بلال کریمی؛ از سخنگویان طالبان اظهارات امامعلی رحمان؛ رییس جمهوری تاجیکستان مبنی بر وجود کمپ‌های تروریستی در خاک افغانستان را رد کرده و گفته است که ادعای رییس جمهوری تاجیکستان که گویا کمپ‌های به اهداف تخریبی در مناطق مرزی افغانستان با تاجیکستان ایجاد شده، حقیقت ندارد و "ما با قاطعیت این ادعا را رد می‌کنیم."
 
امامعلی رحمان؛ رییس جمهور تاجیکستان در نشست ویژه پیمان امنیت جمعی از کشورهای عضو خواست که در اطراف افغانستان یک کمربند امنیتی ایجاد کنند.
 
او گفت: "به طور کلی بر اساس اطلاعات تاجیکستان، بیش از 40 اردوگاه و مرکز آموزش تروریست ها در ولایت‌های شمال شرقی افغانستان وجود دارد که بیش  از شش هزار شبه نظامی را در خود جای داده است".
 
پیش از این، قاسم جومارت توکایف؛ رییس جمهور قزاقستان نیز گفت که جنگجویانی از افغانستان در اعتراضات خشونت‌آمیز اخیر در آن کشور دست داشته اند.
 
با وجود آنکه طالبان رسماً اظهارات و ادعاهای رئیس جمهوری تاجیکستان مبنی بر وجود کمپ‌های آموزش تروریسم در مناطق شمال شرقی افغانستان را رد کرده اند؛ اما به نظر می‌رسد که در پی شورش های اخیر قزاقستان، زنگ خطر در سراسر آسیای مرکزی به صدا درآمده است.
 
با توجه به اظهارات قاسم جومارت توکایف؛ رئیس جمهوری قزاقستان مبنی بر اینکه جنگجویان خارجی از افغانستان و خاورمیانه در شورش های کشورش دخیل بوده و شرکت داشته اند، تحولات اخیر افغانستان و تسلط طالبان بر کشور می تواند به کانون بحران در آسیای مرکزی تبدیل شود و نگاه سران کشورهای آسیای میانه به وضعیت امنیتی افغانستان و خطرات بالفعل و بالقوه آن برای امنیت ملی این کشورها را به طور قابل ملاحظه‌ای تغییر دهد.
 
تصور می شود که پیشنهاد امامعلی رحمان؛ رئیس جمهوری تاجیکستان درباره ایجاد کمربند امنیتی در اطراف افغانستان از سوی کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی در زمانی بسیار مهم مطرح شده است؛ زمانی که یکی از کشورهای عضو این پیمان یعنی قزاقستان با شورش های مرگبار و بی‌سابقه روبرو شد که به باور رهبران آن کشور ریشه در افغانستان داشته و جنگجویان خارجی از طریق افغانستان به قزاقستان نفوذ کرده بودند.
 
به این ترتیب، انتظار می رود که پیشنهاد آقای رحمان مورد توجه رهبران آسیای مرکزی و روسیه قرار بگیرد و تدابیر و تمهیدات امنیتی از سوی این کشورها به منظور مهار نفوذ تروریسم از افغانستان به آسیای میانه را تشدید کند.
 
اما این اقدام با توجه به هشدار و ادعای هشدارآمیز رئیس جمهوری تاجیکستان درباره وجود ده‌ها اردوگاه آموزشی برای تروریست‌ها در ولایات شمال شرقی افغانستان برای تامین امنیت آسیای مرکزی در بلندمدت کافی نخواهد بو؛ زیرا همانگونه که آقای رحمان ادعا کرده هزاران شبه ‌نظامی در کمپ های آموزش تروریسم در نوار شمالی افغانستان در حال فراگیری شیوه های حرفه ای خشونت و ترور و کشتار و ناامنی هستند تا در آینده با نفوذ به آسیای میانه این منطقه استراتژیک و راهبردی را ناامن کنند.
 
بر این اساس، اعتراضات اخیر قزاقستان و درگیری های مرگبار میان شورشیان و نیروهای امنیتی قزاق می تواند بر روابط طالبان و آسیای مرکزی سایه اندازد و خوش بینی‌های اولیه رهبران طالبان برای برقراری روابط گسترده با همسایگان شمالی را نقش بر آب کند.
 
از جانب دیگر، کشورهایی مانند روسیه که در ابتدا تلاش کردند با برقراری روابط مستحکم و مستقیم با طالبان، دغدغه ها و نگرانی های امنیتی خود را از این طریق برطرف سازند نیز با توجه به رویدادهای امنیتی اخیر در آسیای مرکزی به ویژه قزاقستان و نیز ادعای تکان‌دهنده و هشدارآمیز امامعلی رحمان؛ رئیس جمهوری تاجیکستان ممکن است در رویکرد و رفتار خود نسبت به طالبان تجدید نظر کنند و موضع خویش در قبال تحولات اخیر افغانستان را از بنیاد تغییر دهند.
 
این گمانه از آن جهت تقویت می شود که پیش از این، رهبران روس نیز بارها درباره خطر رخنه تروریست های چندملیتی از طریق افغانستان به آسیای مرکزی هشدار داده و وضعیت امنیتی کنونی در مرز افغانستان و تاجیکستان را نگران کننده، تنش آلود و متشنج گزارش کرده‌ بودند.
 
بنابراین علیرغم ابراز اطمینان مکرر سخنگویان و رهبران طالبان درباره عدم تهدید هیچیک از کشورهای خارجی از خاک افغانستان، وضعیت جاری در داخل افغانستان و کشورهای منطقه، هرگز به نفع طالبان نیست و آن گروه برای کسب اطمینان و ارائه تضمین های قابل اتکا به کشورهای دیگر در موقعیت مناسبی نیست.
 
نکته مهم دیگری که نباید کم اهمیت به نظر برسد این است که مدیریت گروه های چندملیتی تروریستی فعال در افغانستان لزوماً در کنترل طالبان نیست. شماری از این نیروها همانگونه که در دوره پیش از سقوط کشور به دست طالبان در کشور فعال بودند از سوی سرویس های اطلاعاتی و سازمان های استخباراتی خارجی هدایت و رهبری می شوند و اهدافی فراتر از افغانستان دارند. بنابراین علی‌رغم سیطره تقریباً فراگیر طالبان بر کشور، گروه های چندملیتی تروریستی همچنان به حیات خود ادامه می‌دهند و همانگونه که رئیس جمهوری تاجیکستان هم ادعا کرده هزاران تروریست فراملیتی همچنان در کمپ های آموزشی در خاک افغانستان برای رخنه و نفوذ به آسیای مرکزی سرگرم فراگیری آموزش‌های لازم هستند. ادعاهای مشابهی نیز درباره وجود کمپ‌های بزرگتر در مناطق قبایلی پاکستان مطرح می شود.
 
به این ترتیب همانگونه که شورش های قزاقستان صرفاً یک اعتراض عمومی داخلی به تصمیم دولت برای افزایش دوبرابری قیمت گاز مایع نبود و دست های قدرتمند خارجی در پشت پرده آن را هدایت می‌کرد همین خطر سایر جمهوری های آسیای مرکزی به عنوان حیاط خلوت استراتژیک روسیه را نیز تهدید می کند و افغانستان در متن و محور این پروژه امنیتی منطقه ای قرار دارد.
 
با توجه به این ارزیابی ها به نظر نمی‌رسد که رویکرد اقتصادمحور و ظاهرا بی طرفانه سیاست خارجی طالبان در قبال کشورهای همسایه و منطقه به ویژه جمهوری های آسیای میانه در کشورهای یادشده نیز بازخوردی مشابه داشته باشد و نگرانی ها و دغدغه های امنیتی این کشورها و بدبینی آنها نسبت به طالبان و روابط پیچیده آن با گروه های فراملیتی تروریستی را مرتفع سازد.
 
محمدرضا امینی - جمهور