تنش در مرزها؛ طالبان از چه می‌ترسند؟

یک مقام عالی وزارت خارجه ایران علت درگیری‌های اخیر مرزی بین نیروهای طالبان با نیروهای ایران، پاکستان و ترکمنستان را "غیرحرفه‌ای بودن مرزبانان افغان و عدم شناخت مرز و مسایل مرزی توسط نیروهای طالبان مستقر در مرز" عنوان کرد.
 
برخی رسانه‌های منطقه پیش‌تر خبر درگیری میان نیروهای طالبان و کشور ترکمنستان را گزارش کرده بودند.
 
عبدالقهار بلخی؛ سخنگوی وزارت خارجه طالبان اما خبر درگیری میان نیروهای طالبان و ترکمنستان را نادرست خوانده و افزوده که "مشکلی میان ما و همسایگان وجود ندارد."
 
یکماه پیش، درگیری بین نیروهای طالبان و مرزبانان ایرانی در ولایت نیمروز در جوار ولایت فراه رخ داد که وزارت‌های خارجه ایران و طالبان آن را ناشی از سوءتفاهم دانستند و بر پیشگیری از حوادث مشابه در آینده تاکید کردند.
 
روز گذشته شاه محمود قریشی؛ وزیر خارجه پاکستان نیز درباره متوقف کردن حصارکشی مرزی میان این کشور و افغانستان از سوی طالبان واکنش نشان داد و گفت این حصارکشی را ما آغاز کردیم و ادامه خواهد یافت.
 
این در حالی است که طالبان از همان آغاز با دولت تاجیکستان، دیگر همسایه شمالی افغانستان نیز روابطی تنش آلود و خصمانه داشته و دولت دوشنبه بارها اعلام کرده که دولت کنونی طالبان با شاکله موجود را هرگز به رسمیت نخواهد شناخت و خواستار تشکیل یک دولت فراگیر با حضور همه قومیت‌ها به ویژه تاجیک ها می باشد.
 
با ادامه تنش میان کابل و دوشنبه، طالبان نیروهای انتحاری خود را به نوار مرزی کشور با تاجیکستان گسیل داشتند و تاجیکستان نیز هزاران نیروی تازه‌نفس نظامی را در طول مرز مستقر کرد.
 
اخیرا ولادیمیر پوتین؛ رئیس جمهوری روسیه نیز درباره وضعیت تنش آلود حاکم بر مرز مشترک میان افغانستان و تاجیکستان ابراز نگرانی کرد؛ چیزی که به باور طالبان «بی‌جا و بی مورد» است و جدی نیست.
 
اگرچه ارزیابی مقام عالی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از تنش‌های مرزی میان جنگجویان طالبان و مرزبانان کشورهای ایران، پاکستان و ترکمنستان می‌تواند یکی از دلایل این رویدادها باشد؛ اما به باور کارشناسان دلیل اصلی آن محسوب نمی‌شود.
 
واقعیت مهم تر شاید این باشد که جنگجویان طالبان نسبت به تهدیدهای خارجی علیه حکومت خود نگران و هراسان هستند و به همین دلیل به دستور فرماندهان اصلی و رهبران مرکزی، عمدا اقدام به ایجاد تنش های برساخته در مناطق مرزی می‌کنند تا به همسایگان این پیام را منتقل کنند که هر گونه تلاش برای ناامن کردن مرزها و یا گسیل نیروهای ضد طالبان از کشورهای همسایه به درون خاک افغانستان با واکنش سخت و جدی طالبان روبرو خواهد شد.
 
این در حالی است که بر بنیاد ارزیابی های انجام شده، طالبان نیروی کافی برای کنترل امنیت افغانستان ندارند. آمارهای غیر رسمی نشان می‌دهد که حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار نیروی طالب به تنهایی قادر به استقرار امنیت و ثبات در افغانستان نیستند. در روزهای نخست واگذاری خائنانه خاک کشور به جنگجویان طالبان از سوی دولت اشرف غنی هم گزارش‌های متعددی مخابره شد مبنی بر اینکه شماری از مراکز ولسوالی ها حتی چند روز پس از تخلیه از جانب نیروهای دولت پیشین به دلیل فقدان نیروی کافی از سوی طالبان عملاً تحت کنترل هیچیک از دو جناح نبوده است.
 
در شماری از ولسوالی‌های دوردست تنها سه یا چهار طالب مسلح به نشانه اشغال ولسوالی حضور پیدا می کردند.
 
افزون بر این، گزارش هایی نیز منتشر شده مبنی بر اینکه طالبان برای استقرار امنیت و ثبات و تحکیم سلطه خود بر افغانستان از میان طلبه‌های مدارس مذهبی، مهاجرین افغان مقیم پاکستان و شهروندان عادی آن کشور و نیز برخی از نیروهای فراملیتی عضو گروه‌های پیکارجو و افراط‌گرا سربازگیری کرده و در قبال وعده اعطای تابعیت دائمی افغانستان آنها را برای کمک به جنگجویان محلی خود در مناطق مختلف استخدام کرده اند.
 
در رویدادی دیگر، در نخستین روزهای پس از تسلط طالبان بر کابل، جبهه مقاومت ملی در پنجشیر، علیه طالبان می جنگید؛ اما در نهایت گزارش شد که پس از سفر جنرال فیض حمید؛ رئیس پیشین سازمان جاسوسی پاکستان به کابل، جنگنده‌های ارتش رژیم اسلام آباد برای کمک به طالبان در جنگ پنجشیر وارد عمل شدند و شبانه مواضع جبهه مقاومت را بمباران کردند تا در نهایت آن جنگ به نفع طالبان به پایان رسید.
 
اگرچه خبرگزاری جمهور به طور مستقل قادر به رد یا تأیید این گزارش ها نیست؛ اما اگر واقعیت داشته باشد نشانگر آن است که طالبان از نظر نظامی قادر به مهار ناامنی های بالقوه در داخل افغانستان نیستند و در حال حاضر با توجه به اینکه چالشی بزرگ و جدی در داخل کشور علیه طالبان وجود ندارد بزرگترین نگرانی آنها سازماندهی دوباره گروه های قومی ضد طالبان در کشورهای همسایه و رخنه و نفوذ آنان از مرزها به داخل کشور می باشد.
 
اگر این برداشت درست باشد تنش‌های مرزی اخیر میان طالبان و ایران، طالبان و پاکستان، طالبان و ترکمنستان و پیشتر هم طالبان و تاجیکستان، ممکن است یک سیاست سازماندهی شده و آگاهانه باشد تا کشورهای همسایه، قدرت و توانایی نظامی طالبان را جدی بگیرند و عزم آنها برای مبارزه با هرگونه چالش امنیتی را به رسمیت بشناسند.
 
با این حال به باور کارشناسان در صورت ادامه این سیاست غلط، پیامدهای سنگین و ویرانگر آن نه تنها بر روابط طالبان و همسایگان تاثیر منفی می گذارد و تصویری غیرقابل تحمل از آنها به کشورهای دیگر ارائه می دهد؛ بلکه ممکن است گزینه خصومت و دشمنی با طالبان را روی میز برخی کشورهای همسایه قرار دهد و به این ترتیب از آنچه طالبان و رهبران آنها از ایجاد تنش های مرزی با کشورهای همسایه اراده می‌کنند نتیجه ای کاملاً وارونه به دست بیاید و به جای آنکه این تنش ها کمکی به استقرار حاکمیت و اثبات قدرت طالبان کند آن را بیش از همیشه آسیب پذیر سازد و چالش ها و تهدیدهای تازه‌ای را در برابر آن به وجود آورد.
 
عبدالمتین فرهمند - جمهور