تاجیکستان و طالبان؛ جنگ دیگری در راه است؟

الکسی زایسف؛ معاون مدیر اطلاعات و مطبوعات وزارت امور خارجه روسیه گفته‌است: «ما با نگرانی تنش فزاینده‌ای را در روابط تاجیکستان و افغانستان در زمینه اظهارات سرسختانه رهبران هر دو کشور مشاهده می‌کنیم. گزارش‌هایی از طرفین وجود دارد که نیروهای مسلح را به مرز مشترک کشانده است.‌‌..ما از دوشنبه و کابل درخواست می‌کنیم که به دنبال جایگزین‌های قابل قبول متقابل برای حل و فصل وضعیت کنونی باشد.»
 
ملا برادر؛ معاون اول رییس دولت طالبان گفته‌است، تاجیکستان در امور داخلی افغانستان مداخله می‌کند. او هشدار داده که هر اقدامی واکنش نیز خواهد داشت.
 
ملا برادر می‌گوید که طالبان به کشورهای همسایه اجازه نخواهند داد که درگیری فرقه‌ای و قومی را به راه‌ اندازند.
 
رییس جمهوری تاجیکستان بر تشکیل دولت فراگیر با اشتراک گسترده تاجیک‌ها تاکید کرده و گفته است به امور داخلی افغانستان دخالت نمی‌کند؛ اما همه قشر‌ها باید در حکومت سهیم باشند.
 
اگرچه روسیه در حال حاضر هم متحد استراتژیک و حامی راهبردی دولت تاجیکستان محسوب می‌شود و در آن کشور پایگاه نظامی دارد و هم گفته می‌شود که ارتباطات و تعاملات گسترده و پیچیده‌ای با طالبان برقرار کرده و در تلاش است تا از طریق افزایش نفوذ و قدرت سیاسی بیشتر در افغانستان از یکسو جای خالی امریکا را پر کند و از سوی دیگر، تهدیدهای بالقوه علیه امنیت ملی و حیاط خلوت خود در آسیای مرکزی را به وسیله طالبان مهار سازد.
 
بنابراین درخواست روسیه از دوطرف تنش یعنی تاجیکستان و طالبان برای پرهیز از رویارویی و رویکرد به تعامل به منظور تحقق اصلی ترین هدف مسکو یعنی جلوگیری از تقابل بیشتر دوطرفی صورت گرفته که ارتباط روسیه با هرکدام از آنها اهمیت فراوانی دارد.
 
به بیان واضح تر، روسیه هرگز مایل نیست دولت نوبنیاد طالبان وارد جنگی تازه با یکی از همسایگان افغانستان شود. از آن سو نیز نمی‌خواهد تاجیکستان با گروهی درگیر جنگ شود که حتی از نظر روسیه نیز ارتباطات تنگاتنگی با گروه های جهادی به ویژه نیروهای اسلامگرای فعال در آسیای مرکزی دارد و می تواند با استفاده از این اسلحه پنهان، امنیت همسایگان شمالی افغانستان را مختل کند و به کمک اسلام گرایان رادیکال تاجیک و دیگر همفکران آنها در سایر جمهوری های آسیای میانه ضربات سختی بر تاجیکستان وارد آورد تا به این ترتیب حیاط خلوت روسیه عرصه تاخت عناصر رادیکال و تندرو متحد طالبان تبدیل شود؛ درست همان چیزی که مسکو به شدت از آن هراس دارد و معتقد است که قدرت های رقیب روسیه از جمله امریکا هم با حمایت از گروه‌های تروریستی مانند داعش در صدد تحقق این هدف هستند.
 
افزون بر این، مسکو می‌داند که در صورت بروز جنگ مستقیم میان تاجیکستان و طالبان مجبور است از تاجیکستان حمایت کند؛ زیرا دولت دوشنبه متحد راهبردی روسیه است و زیر چتر امنیتی مسکو به سر می برد و به همین دلیل نیروهای نظامی روس را در خاک خود جای داده است.
 
از جانب دیگر، اگر روسیه در تقابل احتمالی تاجیکستان و طالبان جانب دوشنبه را نگیرد این خطر وجود دارد که چریک های طالبان با توجه به تجربه ای که در طول این سال‌ها اندوخته اند در جنگ پارتیزانی با غلبه بر ارتش منظم تاجیکستان، وضعیت ده ها سال گذشته در افغانستان را به تاجیکستان و حتی فراتر از آن گسترش و تعمیم دهند و به این ترتیب موج افراط گرایی و تروریزم سراسر آسیای مرکزی و چه بسا قلمرو سرزمینی روسیه را فرابگیرد.
 
با این حال انتظار نمی رود که تاجیکستان صرفاً به توصیه مسکو و بدون دست یافتن به اهداف خود از تقابل و تنش جاری با طالبان از این موضع عقب نشینی کند و به این ترتیب، حکومت تک‌قومی طالبان در افغانستان را که تصور می کند با حذف هدفمند تاجیک ها از بدنه قدرت شکل گرفته و خطری آنی و مستقیم علیه آینده سیاسی رهبران تاجیک که متحدان قومی تاجیکستان محسوب می‌شوند خواهد بود را به رسمیت بشناسد و به قدرت و استحکام آن کمک کند.
 
علاوه بر این، دولت تاجیکستان تصور می کند که اگر همین اکنون که طالبان تازه به از جنگ فارغ شده، هنوز یک نیروی نظامی منسجم و مقتدر ندارد و از قدرت لازم برای رویارویی با یک ارتش منظم یک کشور همسایه مورد حمایت مستقیم و گسترده روسیه برخوردار نیست، جلو گرایش های قومی و رویکردهای یکجانبه گرایانه آن را نگیرد در بلندمدت با استقرار دولت طالبان و تشکیل یک نیروی زبده و آموزش‌دیده، این خطر وجود دارد که طالبان با اعمال سیاست‌هایی مانند کوچ اجباری و تغییر بافت جمعیتی منطقه شمال افغانستان، بیشتر از پیش قدرت قومی تاجیک ها در معادلات سیاسی و اجتماعی افغانستان را تضعیف کند که در آن صورت نه تنها تاجیکستان منافع مهم خود در معادلات افغانستان را از دست خواهد داد؛ بلکه با یک‌دست سازی قومی شمال افغانستان، امنیت داخلی خود آن کشور نیز در معرض تهدیدهای جدی و مستقیم قرار خواهد گرفت.
 
با این توضیح، تقابل جاری تاجیکستان با طالبان ریشه ها و انگیزه های قومی دارد و این چیزی است که رئیس جمهوری تاجیکستان نیز بارها به صراحت بیان کرده است.
 
در حال حاضر نیز گفته می‌شود که بخش اعظم رهبران و نیروهای وابسته به جبهه مقاومت ملی افغانستان در تاجیکستان به سر می‌برند و از حمایت مستقیم دولت دوشنبه برخوردار هستند؛ چیزی که در گذشته نیز وجود داشته و تاجیکستان در جریان جنگ جبهه مقاومت اول علیه طالبان نیز از حامیان سرسخت ائتلاف شمال محسوب می‌شد.
 
بنابراین روسیه اگر در صدد جلوگیری از هرگونه تقابل و جنگ احتمالی میان تاجیکستان و طالبان است به نظر نمی رسد که گزینه های زیادی برای تحت فشار قرار دادن دولت دوشنبه برای عقب‌نشینی از موضع کنونی خویش داشته باشد. به همین دلیل ناگزیر است که طالبان را تحت فشار قرار دهد تا یک دولت فراگیر به معنای واقعی کلمه با حضور و مشارکت معنی‌دار جریان های سیاسی و قومی افغانستان به ویژه تاجیک ها تشکیل دهند و به این ترتیب جلو هسته گذاری و تشکیل جبهات جدید مقاومت علیه دولت خود را بگیرند.
 
محمدرضا امینی - جمهور