مسأله پنجشیر؛ مقاومت یا مسالمت؟

در شرایطی که سراسر کشور به دست طالبان سقوط کرده، پنجشیر همچنان به عنوان نقطه ای خارج از کنترل آن گروه باقی مانده است؛ چیزی که در دوره اول حاکمیت طالبان نیز وجود داشت.
 
فرماندهان، رهبران و چهره‌هایی که حول محور احمد مسعود فرزند فرمانده احمدشاه مسعود در پنجشیر فراهم آمده اند، ادعا می کنند که «جبهه مقاومت» ضد طالبان ایجاد کرده اند.
 
آنها پیوسته هشدار می‌دهند که اگر طالبان به مطالبات مشروع شان درباره ایجاد دولتی ملی و مبتنی بر اراده دموکراتیک و آزاد مردم اعتنا نکنند تن به سازش، صلح، تسلیمی یا سقوط نخواهند داد.
 
در جانب مقابل اما طالبان با وجود آنکه گفته می شود هزاران شبه نظامی را برای محاصره پنجشیر و یا در صورت عدم حل این مسأله از طریق دیپلماسی و مذاکره، حمله نظامی به آن ولایت در مناطق اطراف مستقر کرده اند، این موضوع را کوچک و کم اهمیت می شمارند و تاکید می کنند که خواهان جنگ و خونریزی نیستند و تلاش ها برای حل این مسأله از راه های سیاسی جریان دارد.
 
برخی سران و رهبران طالبان مانند خلیل الرحمان حقانی پیشتر حتی ادعا کرده بودند که احمد مسعود با آنها «بیعت» کرده است؛ خبری که به سرعت از سوی نزدیکان آقای مسعود تکذیب شد؛ اما آنها ادامه مذاکرات میان دوطرف را تایید کردند.
 
با این وجود، پنجشیر همچنان به مثابه معضلی امنیتی در مسیر استقرار کامل حاکمیت طالبان بر سراسر افغانستان باقی مانده است.
 
کارشناسان می‌گویند به رغم آنکه ذبیح الله مجاهد؛ سخنگو و سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان می گوید که پنجشیر مساله‌ای کوچک است و حل خواهد شد، تشکیل یک نیروی ضد طالبان در این منطقه، چالشی در برابر آن گروه محسوب می شود که اگر به درستی و درایت حل و فصل شود در آینده می‌تواند دردسرساز شود.
 
اخیراً سه ولسوالی ولایت بغلان که با پنجشیر نزدیک هستند از سوی آنچه «نیروهای مردمی» نامیده شد برای چند روز از کنترل طالبان خارج گردید و در نهایت پس از جنگ های خونین میان دوطرف بخشی از سرزمین های از دست رفته دوباره به تسلط طالبان درآمد.
 
آگاهان مسایل نظامی می گویند در صورتی که طالبان نخواهند یا نتوانند مساله پنجشیر را از راه سیاسی حل و فصل کند و در این زمینه به توافقات اطمینان بخش و تضمینی با طرف مقابل برسند، رویدادی که اخیر در بغلان اتفاق افتاد می‌تواند در بخش‌های دیگری که رهبران حاضر در پنجشیر در آنجا نفوذ سیاسی، نظامی و قومی دارند نیز تکرار شود.
 
اگرچه بسیاری از صاحب نظران معتقد اند جبهه ای که اکنون علیه طالبان در پنجشیر تشکیل شده به اندازه‌ای توانمند نیست که بتواند برای مدت زمانی طولانی به رویکرد ضد طالبانی خود ادامه دهد؛ زیرا آنها نه دسترسی به مرز با کشورهای خارجی دارند تا از این طریق، آذوقه و تسلیحات مورد نیاز مردم و جنگجویان شان را تامین کنند و نه نیرو و تجهیزات کافی در آنجا وجود دارد تا یک جبهه قدرتمند و چالش برانگیز علیه طالبان را در درازمدت زنده نگه دارد.
 
با این وجود طالبان نمی‌توانند اهمیت راهبردی پنجشیر را نادیده بگیرند و نقش تعیین کننده آن در زمینه تحکیم و استقرار حاکمیت کامل خود در سراسر کشور را بی‌اهمیت بشمارند.
آنها در دوران اول حاکمیت خود بر افغانستان، تجربه های تلخ جنگ های خونین را برای تصرف پنجشیر از سر گذرانده؛ اما موفق نشدند.
 
از جانب دیگر همانگونه که در بالا نیز اشاره شد پنجشیر و مطالبات سیاسی رهبرانی که در آنجا گرد هم آمده اند آزمون مهمی در برابر طالبان و راستی آزمایی ادعای آنها مبنی بر تعهد به تشکیل یک دولت فراگیر، ملی و فراقومی است.
 
طالبان در حل مساله پنجشیر باید نشان دهند که آیا به آنچه شعار می‌دهند واقعا متعهد هستند یا نه و آن ایجاد دولتی با پایه های وسیع و مشارکت عادلانه همه اقوام و اقلیت‌ها و جریان‌های سیاسی و مذهبی است.
 
در صورتی که این شعار واقعی نباشد و یا در عمل با مشکلات جدی روبرو شود، الگوی پنجشیر می تواند به سرعت به بسیاری دیگر از نقاط افغانستان نیز گسترش پیدا کند و به این ترتیب خیزش های مسلحانه برای دستیابی به حقوق سیاسی و اجتماعی اقوام و اقلیت ها به عنوان تنها راه مبارزه به رسمیت شناخته شده و عملیاتی گردد.
 
نکته مثبت اما این است که در حال حاضر هم طالبان و هم اکثریت مردم افغانستان خواستار چنین رخدادی نیستند؛ زیرا تجربه های تلخ ۴۳ سال اخیر ثابت می کند که جنگ و خونریزی و خشونت و خصومت، راه مناسبی برای استقرار یک دولت ملی و مبتنی بر عدالت سیاسی نیست؛ بنابراین برافروختن آتش یک جنگ داخلی دیگر به نفع هیچیک از طرف ها حتی نیروی فاتحی مانند طالبان نخواهد بود.
 
با این حساب، انتظار می رود که مساله پنجشیر پیش از آنکه به الگویی قابل گرته‌برداری به منظور مقاومت برای دستیابی به اهداف سیاسی و اجتماعی توده های بیرون از قدرت تبدیل شود باید از راه مسالمت، مذاکره و توافق سیاسی حل و فصل گردد؛ توافقی که نتیجه آن تشکیل یک دولت ملی و مبتنی بر اراده واقعی همه مردم افغانستان باشد.

نرگس اعتماد - جمهور