امپراتوری تریاک؛ نیمه پنهان صلح با طالبان

بازرس ویژه امریکا در امور بازسازی افغانستان به نقل از گزارش شورای امنیت سازمان ملل نوشته‌است که درآمد طالبان از مواد مخدر در افغانستان از بهار ۲۰۱۸ تا بهار ۲۰۱۹ حدود ۴۰۰ میلیون دالر تخمین زده شده‌است.
 
در این گزارش آمده‌است که  طالبان در حال حاضر، کل روند تولید مواد مخدر در افغانستان را کنترل می‌کنند.
 
سیگار در عین حال گفته است که درآمد جنگجویان طالبان از مواد مخدر بیش‌تر از رقم یادشده است.
 
این در حالی است که طالبان در اواخر رژيم امارت، کاشت و برداشت مواد مخدر را ممنوع کرده‌بودند و این ممنوعیت موجب شده‌بود تا در آن زمان، تولید مواد مخدر در افغانستان به صفر نزدیک شود.
 
این گزارش در حالی منتشر می شود که امریکا با طالبان پیمان صلح امضا کرده و دوطرف در عمل، مفاد این پیمان را رعایت می کنند. نکته قابل تأمل این است که مبارزه با مواد مخدر و قطع ارتباط طالبان با باندهای عظیم مافیایی، از خواسته های مهم امریکا از طالبان در پیمان یادشده نیست و طالبان نیز تعهدی در این زمینه نداده اند.
 
عمده ترین مسایلی که امریکا در توافق دوحه بر آن تأکید دارد، عدم حمله جنگجویان طالبان بر نیروهای امریکایی و خارجی و نیز قطع ارتباط آن گروه با شبکه القاعده است که از این دو مورد نیز تنها اولی تاکنون تا حدودی رعایت شده است؛ اما درباره دومی حتی خود امریکایی ها هم معتقد اند که اقدامی از سوی طالبان صورت نگرفته؛ بلکه ارتباطات این گروه و شبکه حقانی با طالبان، گسترده تر و پیچیده تر هم شده است. البته گفته می شود این شرط هم برای امریکا جنبه سیاسی و حیثیتی داشته؛ زیرا امریکا برای نابودی القاعده به امریکا لشکرکشی کرد و اکنون پس از ۲۰ سال می خواهد ادعا کند که در نهایت توانست القاعده را از افغانستان بیرون براند و ارتباط اش را با طالبان قطع کند. در غیر آن، از نظر عملی نه این جدایی، امکان‌پذیر است، نه طالبان به آن پایبند اند و نه امریکا آن را جدی می گیرد.
 
به این ترتیب، امپراتوری تریاک احتمالا بخشی دیگر از امتیازهای بزرگی است که امریکا در قبال امضای توافقنامه صلح به طالبان داده است.
 
صاحب نظران غربی معتقد اند که امریکا «جنگ تریاک» را سال ها پیش به طالبان باخته و به همین دلیل، سال هاست که مبارزه با مواد مخدر و قطع ارتباطات مستقیم و گسترده طالبان با شبکه های پیچیده و قدرتمند کشت و تولید و قاچاق مواد مخدر، دیگر بخشی از اولویت های راهبردی غرب در افغانستان نیست.
 
اگرچه در این میان، شماری از کارخانه های تولید و پروسس مواد مخدر در فراه، هلمند و سایر مناطق آماج حملات هوایی قوای خارجی قرار گرفته است؛ اما از نظر تحلیلگران، این حملات، محدود و مقطعی بوده و آسیبی کوبنده و بازگشت ناپذیر به شبکه اقتصادی مجرمانه طالبان وارد نکرده است.
 
نکته تأمل برانگیز این است که پس از امضای توافقنامه صلح میان امریکا و طالبان در دوحه که اندکی بیش از یکسال از آن می گذرد، دیگر حتی کارخانه های تولید تریاک در مناطق تحت کنترل طالبان هم آماج قرار نمی گیرند و به این ترتیب، جنگ تریاک رسما به طالبان واگذار شده است.
 
اما این تحلیل شاید به اندازه کافی واقع بینانه یا به تعبیر بهتر، صادقانه نیست. واقعیت مهم تر این است که مبارزه با مواد مخدر، هرگز در اولویت مأموریت نظامی غرب به رهبری امریکا در افغانستان نبود. شماری از تحلیلگران بدبین تر حتی معتقد اند که یکی از منافع وسوسه انگیز لشکرکشی غرب به افغانستان، سود سرشار حاصل از مواد مخدر و سرزمین های حاصلخیز پر از گل های زیبای خشخاش در امتداد دشت های گرمسیری جنوب و غرب و شرق افغانستان بوده است.
 
شاید این تحلیل کاملا درست نباشد؛ اما این واقعیت قابل انکار نیست که پس از حمله امریکا، کشت و تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان چندین بار بیشتر شد و این آمار سال به سال به رشد پرسش برانگیز خود ادامه داد.
 
موضوع مهم دیگر اینکه میان جنگ به اصطلاح «علیه تروریزم» و کشت و تولید مواد مخدر، همواره ارتباط مستقیم و معنادار وجود داشته است. یعنی بخش اعظم مواد مخدر تولیدی در افغانستان در مناطقی به عمل آمده که در آن ناامنی و جنگ جریان داشته و هر دو طرف طالبان و نیروهای خارجی هم در این مناطق، فعال بوده اند. این امر به شایبه «جنگ تریاک» یا به بیان بهتر «جنگ برای تریاک» بیش از پیش دامن زده و آن را تقویت کرده است.
 
صرف نظر از همه اما و اگرها، ابهامات و پرسش هایی که درباره ماهیت جنگ امریکا با طالبان و ارتباط آن با تجارت سودآور و پول ساز مواد مخدر وجود دارد، با توجه به گزارش شورای امنیت سازمان ملل و تأیید آن توسط اداره بازرس ویژه امریکا برای بازسازی افغانستان(سیگار) مبنی بر درآمد ۴۰۰ میلیون دالری طالبان از مواد مخدر طی یکسال اخیر که از امضای توافق دوحه می گذرد، به نظر می رسد که واگذاری امپراتوری تریاک به طالبان، نیمه پنهان صلح امریکا با آن گروه است و چه بسا امکان دارد که امریکا هم یکی دیگر از طرف های ذینفع در این تجارت سیاه و سودآور باشد.
 
به این ترتیب، اصرار طالبان بر آزادی ده ها قاچاقبر بزرگ مواد مخدر در چارچوب ۵ هزار زندانی آن گروه بر بنیاد توافق دوحه نیز کاملا قابل توجیه است و این امر، ارتباط تثلیث ترور، ضد ترور و تریاک را مشخص می کند.
 
علی موسوی - جمهور