افغانستان و ایران؛ رابطه ای فراتر از منافع امریکا

برخی منابع رسانه ای از تنش دیپلماتیک میان ایران و افغانستان و اخراج متقابل چند دیپلمات خبر داده‌اند. وزارت خارجه ایران آن را "جا به جایی معمول" خوانده و افغانستان می‌گوید روابط دو کشور عادی است.
 
عباس موسوی؛‌ سخنگوی وزارت خارجه ایران اما گفت که "جابه‌جایی دیپلمات‌ها و افزایش و کاهش آن‌ها امری معمول در روابط دیپلماتیک است" و به گفته او "هر جابه‌جایی به معنی اخراج نیست".
 
آقای موسوی گفت: "روابط ایران و افغانستان روابطی دیرینه و دوستانه است" و بر پیوند‌های "عمیق تاریخی و فرهنگی استوار شده است".
 
او افزود که کشورش ارزش زیادی برای رابطه با افغانستان قائل است و مصمم است این روابط در تمام عرصه‌ها گسترش یابد.
 
گران هیواد؛ سخنگوی وزارت خارجه افغانستان هم گفته که روابط میان افغانستان و ایران عادی است. او گفت: "این روابط مبتنی بر اصل حسن همجواری استوار است، نمایندگی‌های سیاسی و کنسولی در هردو کشور بدون سکتگی (وقفه) فعالیت دارند."
 
رد بروز تنش در روابط دو همسایه از سوی سخنگویان دستگاه دیپلماسی دو کشور نشان می دهد که ادامه این روابط در سطحی عالی و حسنه، مبتنی بر نیاز و منافع استراتژيک دوجانبه است و هیچیک از دوطرف مایل نیست که رابطه اش با دیگری قطع شود یا حتی در سطحی نازل تر، کاهش پیدا کند.
 
با اینهمه، مقتضای ماهیت شبکه ای مناسبات پیوسته و همبسته دنیای امروز آن است که این تنها دوطرف رابطه نیستند که چشم انداز و دورنمای آن را تعیین می کنند و مسیر آن را مشخص می کنند؛ بلکه در عین حال، نیروها، قدرت ها، کشورها و دولت ها، گروه های فشار، لابی ها و... نیز به سهم خود در این زمینه، مؤثر اند و چه بسا می توانند برخلاف میل و اراده دوطرف یک رابطه دوجانبه بین دولتی، بر آن اثر بگذارند و آن را دگرگون کنند.
 
در زمینه روابط دوجانبه کابل و تهران نیز تنها دوسوی این رابطه نیستند که می توانند ماهیت آن را تعیین کنند. افغانستان همزمان با قدرت هایی روابط «استراتژیک» دارد که تهران آنها را دشمن می دارد و از سوی آنها با محدودیت ها و تحریم های شدید مالی رو به رو شده است.
 
افغانستان همزمان، میزبان ده ها پایگاه و هزاران نظامی خارجی از کشورهای متخاصم با ایران است؛ کشوری که ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با ایران دارد و روابط آنها نیز در طیف وسیعی از موضوعات، در عالی ترین سطح قرار دارد.
 
از جانب دیگر، دستگاه دیپلماسی افغانستان در داخل کشور، طی نزدیک به شش سال اخیر، وضعیتی نابسامان و بی ثبات را پشت سر گذاشته و این وضعیت، هنوزهم ادامه دارد. در حال حاضر، سکان سیاست خارجی افغانستان را یک سخنگوی سابق رییس جمهور بر عهده دارد؛ کسی که بی تردید، توان مدیریت همزمان روابط پیچیده و پر از پارادوکس و منافع متضاد و متعارض کابل با تهران و واشنگتن به عنوان دشمنان دیرینه همدیگر را ندارد و در شرایطی که ایران و امریکا هر روز ممکن است به یک درگیری مستقیم نظامی کشیده شوند، نمی داند که چگونه منافع و اولویت های استراتژیک افغانستان را در جریان تخاصم دو دشمن سنتی، حفظ کند بدون آنکه آسیبی به رابطه افغانستان با هریک از دوسوی خصومت وارد شود.
 
وقتی جنرال قاسم سلیمانی؛ فرمانده سرشناس ایرانی به دستور ترامپ در بغداد ترور شد، شک و گمان ها درباره احتمال حمله تلافی جویانه ایران بر پایگاه های نظامی امریکا در منطقه از جمله در افغانستان هم بالا گرفت.
 
در میانه یکی از موضع گیری ها، فرستاده دیپلماتیک ایران در کابل گفت که ایران به افغانستان حمله نمی‌ کند؛ اما اگر از پایگاه های امریکایی مستقر در افغانستان، هدف حمله قرار بگیرد، تهران درباره حمله به این پایگاه ها تصمیم خواهد گرفت.
 
این موضع با واکنش وزارت خارجه افغانستان رو به رو شد و سفیر ایران در کابل برای «توضیح» به وزارت خارجه فراخوانده شد.
 
از سوی دیگر، اخیرا یکی از معاونان وزارت خارجه ایران اذعان کرده است که امریکا سعی می کند سیاست خویشتن‌دارانه تهران و واشنگتن در افغانستان را نقض کند و دامنه تنش های دو کشور را به افغانستان بکشاند.
 
بنابراین، صرف نظر از درستی یا نادرستی شایعات بروز تنش در روابط کابل – تهران، واقعیت این است که این روابط، از سوی نیروهای خارج از اراده دوطرف، تهدید می شود که یکی از آنها سیاست های ماجراجویانه جنگ افروزان مسلط بر کاخ سفید است.
 
در این صورت، دوطرف این رابطه باید این وضعیت شکننده را به گونه ای مدیریت کنند که روابط افغانستان و ایران مثل سنت نانوشته ۱۹ سال اخیر، همچنان فراتر از منافع امریکا باقی بماند و از دخالت های امریکا و عناصر وابسته به آن متاثر نشود؛ این به نفع هردوسوی این رابطه است.
 
محمدرضا امینی - جمهور