وقتی دولت از عهده رسیدگی به میلیون ها آواره داخلی و صدها هزار مهاجر بازگشت کننده به وطن ناتوان است، چگونه می تواند برای بازگشت بیش از پنج میلیون مهاجر از ایران و پاکستان، آمادگی بگیرد؟

وزارت امور مهاجرین می‌گوید که طرح پنج‌ ساله‌ای را برای بازگشت میلیون‌ها مهاجر افغان پس از "تأمین شدن صلح" در کشور آماده کرده است.
 
عبدالباسط انصاری؛ سخنگوی این وزارت روز دوشنبه گفت این نهاد تخمین می‌زند که در صورت تامین صلح، بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ میلادی حدود پنج میلیون مهاجر افغان از ایران و پاکستان به کشور بازگردند.
 
آقای انصاری تاکید کرد که "همکاران بین‌المللی افغانستان" تعهد کرده‌اند تا در بازگشت و ادغام مهاجران، دولت این کشور را همکاری کنند.
 
سخنگوی وزارت مهاجرین تصریح کرد که با در نظر داشت احتمال تامین صلح در این کشور باید آمادگی‌های کامل برای بازگشت مهاجرین گرفته شود.
 
پیش از این سیدحسین عالمی بلخی؛ وزیر امور مهاجرین نیز گفته بود که این نهاد در صورت تامین صلح، برای پنج میلیون برگشت‌کننده و در صورت عدم تحقق آن، برای بازگشت سالانه حدود ۵۰۰ هزار نفر به کشور آمادگی می‌گیرد.
 
اینکه برنامه وزارت مهاجرین برای پذیرش و ادغام میلیون ها مهاجر بازگشت کننده به وطن چیست و چه سازوکارهایی برای آن، در نظر گرفته شده، هنوز مشخص نیست؛ اما با توجه به شرایط پیچیده و دشوار کنونی، چشم انداز مبهم روند صلح، تغییرات فرهنگی و اجتماعی مهاجرین تحت تأثیر ده ها سال زندگی بر بنیاد فرهنگ و آداب و عادات فرهنگی و اجتماعی ملت های میزبان و نیز فقدان زیرساخت های لازم در درون جامعه افغانستان برای پذیرش میلیون ها بازگشت کننده، موفقیت اینگونه طرح ها با مشکل جدی رو به رو است.
 
فراموش نکنیم که افغانستان همچنان در صدر کشورهای مهاجرفرست جهان قرار دارد. بخش اعظم سیل عظیم مهاجرانی که طی سال های اخیر به سمت اروپا سرازیر شده، در کنار سوری ها و عراقی ها، افغان ها بوده اند. این نشان می دهد که وضعیت کشور نه تنها برای پذیرش میلیون ها مهاجر بازگشت کننده، آماده نیست؛ بلکه حتی ادامه زندگی برای ساکنان فعلی کشور نیز دشوار و دشوارتر شده و همه روزه خانواده های زیادی تصمیم به مهاجرت می گیرند.
 
در تازه ترین رویداد از سریال سرنوشت مرگبار مهاجرت افغان ها به اروپا ۱۳ نفر در مرز میان ایران و ترکیه بر اثر سرما جان باخته اند که حد اقل ۱۰ نفر آنان افغان هستند.
 
آنهایی که توان مهاجرت به خارج از کشور را ندارند، اجتماعی عظیم از آوارگان داخلی را تشکیل داده اند که در مراکز شهرهای امن و بزرگ، در خیمه ها و اردوگاه های موقت با حداقل امکانات و تجهیزات زیرساختی، به سر می برند و شماری از آنها به دلیل فقر، فقدان بهداشت، بیکاری، محرومیت از آموزش و دسترسی به حد اقل نیازهای یک زندگی ابتدایی، در شرایط رقت باری زندگی می کنند و ادامه حیات شان وابسته به کمک های ناچیز شماری از سازمان های امدادرسان است.
 
در چنین شرایطی، وقتی دولت از عهده رسیدگی به میلیون ها آواره داخلی و صدها هزار مهاجر بازگشت کننده به وطن ناتوان است، چگونه می تواند برای بازگشت بیش از پنج میلیون مهاجر از ایران و پاکستان، آمادگی بگیرد؟
 
با این حساب، نفس طرح موضوع آمادگی وزارت مهاجرین برای پذیرش بیش از پنج میلیون مهاجر در صورت استقرار صلح در کشور، بسیار رویاپردازانه و خوش بینانه به نظر می رسد.
 
نکته مهم تر اینکه وزارت مهاجرین، صریحا اذعان کرده است که موفقیت این طرح، نیازمند کمک های خارجی است که به این وزارت وعده داده شده است. این وزارت اما ظاهرا به این مهم توجه نکرده است که کمک های خارجی ممکن است به دولتی که پس از توافق صلح ایجاد می شود، ارائه نشود و در نتیجه، طرح بلندپروازانه این وزارت، به سادگی شکست بخورد.
 
از سوی دیگر، همان گونه که اشاره شد، پس از توافق صلح، ساختار سیاسی کشور تغییر می کند و از نظر آگاهان، در صورت تحقق صلح، هیچ چشم اندازی برای ادامه بقا و حیات دولت کنونی وجود نخواهد داشت و پیش بینی می شود که بخش بزرگ دولت پساصلح را طالبان، اشغال کنند. در آن صورت، آیا طرح وزارت مهاجرین برای پذیرایی از میلیون ها مهاجر بازگشت کننده، از نظر یک ساختار سیاسی جدید تحت نفوذ شدید طالبان، معتبر و اجرایی خواهد بود؟
 
و سخن آخر اینکه از همان آغاز، رویکرد دولت آقای غنی در قبال مهاجرین، مخالفت با مهاجرت بوده است. تلاش آقای غنی برای بازگرداندن صدها هزار پناهجوی افغان از اروپا یک نمونه روشن در این زمینه است. انگیزه این رویکرد هرچه باشد با توجه به واقعیت های مورد اشاره، یک رویکرد بیگانه با شرایط موجود، به نظر می رسد و موفقیت آن، عمیقا محل تردید است؛ زیرا فراموش نمی‌کنیم که در دوره حکومت وحدت ملی، افغانستان در طول ۱۹ سال گذشته، شاهد یک موج بی سابقه از فرار افغان ها از کشور شان بود.
 
علی موسوی - جمهور