کتابی با 300 سال قدمت؛ چگونه از بامیان به واشنگتن رسیده است؟

 
به تازگی صدای امریکا در گزارشی نوشته، کتاب دعائیه یهودی که قدمت آن به ۳۰۰ سال قبل برمی‌گردد و منشأ از بامیان دارد، در موزیم انجیل در واشنگتن دی سی نگهداری می‌شود.
 
در این گزارش آمده: در سال ۲۰۱۶ هرشل هپلر در موزیم انجیل در واشنگتن دی سی، هنگام مرور تصاویر گوگل برای تمرین خط‌ شناسی تاریخی به عکسی برخورد که برایش بسیار آشنا به‌نظر می‌رسید. او می‌گوید: "همان لحظه فهمیدم. گفتم این نسخه خطی مجموعۀ خود ما است."
این موزیم‌ در آنزمان یک نسخۀ کمیاب از کتاب دعاهای یهودی را تازه خریداری کرده بود و تصور می‌کرد که این نسخه بخشی از اسناد مشهور "گنیزه قاهره" باشد. گنیزه قاهره، مجموعۀ مشهور از اسناد قدیمی یهودی است که در اواخر قرن ۱۹ در یک کنیسه قاهره کشف شد.

اما عکس سیاه‌ و سفید در مجله اینترنتی 'تبیلت' توضیحی متفاوت داشت. در آنجا گفته شده بود که این نسخهٔ عبری به قرون ۱۶ و ۱۷ تعلق دارد و احتمال می‌رود از ساحۀ بامیان در افغانستان به دست آمده باشد.
این مسئله موجب شگفتی هپلر شد و او بر آن شد تا درستی ماجرا را ارزیابی کند. پس از یافتن نگارندهٔ مقالهٔ یادشده، جاناتان لی، که مورخ و باستان‌شناس بریتانیایی است، روشن شد این همان نسخه‌ای است که جاناتن لی در سال ۱۹۹۸ نزد یک فرمانده نظامی افغان مشاهده کرده و از روی جلد و دو صفحهٔ داخلی آن عکس گرفته است.
هپلر می‌گوید: " اگر اسناد جاناتان از سفرش به بامیان در ۱۹۹۸ نبود، ما هنوز فکر می‌کردیم این نسخه احتمالاً از گنیزۀ قاهره آمده است."

گفته شده آنزمان بامیان تحت حاکمیت کریم خلیلی رهبر یکی از شاخه‌های حزب وحدت اسلامی افغانستان قرار داشت.
یک منبع آگاه از بامیان به خبرگزاری جمهور گفت: این کتیبه همراه با ۱۱ سکه و یک تندیس بُز طلایی از ساحه تنگی سفیدک یکه‌ولنگ توسط مردم پیدا شده بوده و به دلیل اختلاف بر سر تقسیم آن؛ خبر به حوزه یکا‌ولنگ "تشکیلات اداری حزب وحدت" رسید و مقامات محلی حزب وحدت آنرا از مردم گرفتند.
 
یک منبع از اعضای سابق حزب وحدت نیز به خبرگزاری جمهور تأیید کرده که قبل از پیدا شدن این آثار، کریم خلیلی اعاشه و حمایت مالی را از حوزه یکه‌ولنگ قطع کرده بود و ما دوهزار لَگ پول سفیدک " پول رایج آنزمان" از دکاندارهای یکه‌ولنگ قرضدار شده بودیم، جهت حل این مشکل، حسین‌پور را نزد استاد خلیلی به بامیان فرستادیم اما در یک ماه نتوانست استاد را ببیند، پس از آنکه برگشت، تشکیلات یکا‌ولنگ کاملا روابط خود را با دفتر مرکزی حزب قطع کردیم. پس از آنکه این آثار در اختیار ما قرار گرفت، استاد خلیلی، آقای بهرامی را با پول نزد ما فرستاد و با پرداخت پول هَنگفت، آثار باستانی را تحویل گرفتند.

احمدحسین احمد پور؛ سرپرست اسبق ریاست اطلاعات و فرهنگ بامیان اما در برگه فیسبوک خود نوشته است: این کتاب ازمربوطات ساحات تاریخی بامیان بدست آمده که حاکمیت کریم خلیلی قرار داشت و همه آثار و موزیم بامیان تحت کنترول آقای خلیلی بود و کتابی که فعلا خبر آن نشر شده مرتبط با تنگ سفیدک نیست، کتیبه سنگی و بعضی آثار بسیار ارزشمند دیگر نیز که از تنگی سفیدک پیدا شده بود، توسط اعضای کمیته فرهنگی حزب وحدت از جمله مرحوم حاج صفوت؛ مختار احمدی مشهور به "احمدی رهبر" و یکی دیگر از شاهدان عینی آن زمان که فعلا در قید حیات است جمع آوری شده به دفترحزب بدست آقای خلیلی تسلیم داده شده است، به تعقیب آن در سالهای اول حکومت کرزی مختار احمدی کتیبه تنگی سفیدک را میخواست به بیرون از کشور قاچاق کند که در میدان هوایی کابل بازداشت شد و این کتیبه فعلا درموزیم ملی نگهداری میشود. اینکه سرنوشت متباقی آثارچه شد خدا میداند.
 
علیرضا مشفق یکی از استادان دانشکده باستان شناسی دانشگاه بامیان نیز نوشته است: این همان گنیزه "جنیزه‌ی" بزرگ بامیان است که متأسفانه مثل بسیاری از آثار تاریخی دیگری افغانستان توسط زورمندان قاچاق شده است. این جنیزه "دست‌نوشته‌های عبری و فارس‌یهود شامل دعاییه و برخی قوانین تجارت و اسناد تجاری یهودیان بامیان" است که از قرن ۱۱ الی ۱۳م باقی مانده و مربوط به یهودیان دربار غوری‌های شاخه‌ی بامیان می‌باشد که در تاریخ طبقات ناصری و نوشته منهاج‌السراج جوزجانی به تفصیل گفته شده است. دست‌نوشته‌های مذکور به نام گنیزه‌"جنیزه افغان" یاد می‌شود و بعد از جنیزه مصر باستان دومین جنیزه بزرگ جهان و دارای ارزش تاریخی زیاد می‌باشد.
 
امروزه تاریخ ورود و حضور یهودیان در افغانستان و اینکه در کجاها و چگونه زیست و زندگی داشته، در پرده‌ی ابهام قرار دارد. اگر سنگ‌ نگاره های عبری غور کامل بودی، جنیزه‌ی بامیان به صورت تکه و پارچه به فروش نمی‌رسید و خانه‌های تاریخی - یهودی هرات و... تخریب نمی‌گردید، مسلما جهت ایضاح این تاریکی‌های تاریخ مؤثر بود.
 
آقای مُشفق از قاچاق آثار تاریخی بامیان توسط زورمندان و تخریب مکان‌های تاریخی بامیان انتقاد کرده و افزود: تپه الماس را هم بخاطر این‌که دزدی نشود و به بهانه‌ی توسعه‌ی شهری شکافت و یک بافت تاریخی مهم را بهم زد و بعد با یک کاوش نمادین مثلا قضیه را خواباند.
 
با نشر خبر قاچاق این کتیبه، حال منابع به خبرگزاری جمهور می‌گویند: این اولین مورد از قاچاق آثار توسط آقای خلیلی نیست بلکه ایشان زیارتگاه خوجه سبزپوش در ساحه میرهاشم بالا در مرکز بامیان را با بِولدوزر حفاری و چندین قَاب و پَتنوس طلا را بیرون کشید. همچنین در سال 1379 نیز با نبش یک قبر کهنه در بندامیر نیز بنا بر شهادت اهالی قریه، یک جنازه خیلی قدیمی که بسیار سالم و تازه مانده بود، توسط عوامل آقای خلیلی از قبر کشیده و تحویل کریم خلیلی شده که به گفته برخی اطرافیان خلیلی، آن جسد مومیایی شده توسط وی از بامیان به مکان نامعلومی منتقل شده است. در آن زمان بندامیر، بامیان و ساحات تاریخی یکاولنگ محل تردد عتیقه فروشان و قاچاقچیان آثار باستانی بود.
 
قاچاق آثار و حفاری مناطق باستانی در بامیان از میراث‌های حکومت کریم خلیلی است که به طالبان نیز به میراث مانده است و مسئؤلان محلی طالبان طی سه سال حکومتداری تقریبا همه اماکن تاریخی و باستانی بامیان را حفاری کرده اند.

علاوه بر این، سرنوشت تاراج موزیم بامیان پس از سقوط جمهوریت برای شهروندان مبهم است که در گزارش‌های بعدی خبرگزاری جمهور به آن پرداخته خواهد شد که چه کسانی در آن متهم اند و فعلا در نزد چه کسانی موجود است. 
 
خبرگزاری جمهور- بامیان