از خوارج طالبان تا خوارج پاکستان

 

آقای منیر در نشست ملی علمای این کشور با اشاره به تحریک طالبان پاکستانی گفت: «ما کسانی را که از شریعت و قانون اساسی پیروی نمی‌کنند، پاکستانی نمی‌دانیم».

 

او تحریک طالبان پاکستانی را «خوارج» خطاب کرد و از طالبان افغانستان خواست که با حمایت از آن‌ها در برابر «کشور دوست و همسایه خود» قرار نگیرند.

 

جنرال عاصم منیر افغانستان را «دوست دیرینه» پاکستان خواند و گفت کشورش برای بیش از ۴۰ سال از میلیون‌ها افغان میزبانی کرده است.

 

او از علمای دینی پاکستان هم خواست که به جای افراط‌گرایی و تبعیض، تساهل و وحدت را ترویج کنند. او اضافه کرد که علما باید اعتدال را در جامعه بازگردانند و با فساد مبارزه کنند.

 

این نخستین بار است که عالی‌ترین مقام نظامی پاکستان از تعبیر «خوارج» برای توصیف طالبان پاکستانی یا تی تی پی استفاده می‌کند. استفاده از این تعبیر به ویژه در نشست مشترک ارتش پاکستان و علمای پاکستانی نشانگر آن است که ارتش این کشور در تلاش است تا مشروعیت مذهبی طالبان پاکستانی را زیر سوال ببرد و به این ترتیب بر حمایت شماری از ملاهای تندرو از این جریان شبه نظامی تاثیر بگذارد.

 

خوارج در فرهنگ سیاسی اسلام بار به شدت منفی دارد و به گروهی اطلاق می‌شود که به دلیل استفاده افراط گرایانه از مفاهیم دینی از دین عدول کرده‌ است.

 

گروه‌ها و دولت‌های اسلامی همواره برای زیر سوال بردن مشروعیت دینی مخالفان خود از تعبیر خوارج استفاده می‌کنند تا به هواداران خود این مفهوم را منتقل کنند که آنانی که با استفاده از دین دست به مخالفت می‌زنند مصداق خوارج هستند و از دین خارج شده اند.

 

بنابراین طالبان نیز با استفاده از این تعبیر علیه داعش در صدد آن هستند تا مشروعیت مذهبی این گروه تکفیری را زیر سوال ببرند و به هواداران شان بگویند که ادعاهای داعش درباره دین نه تنها درست نیست؛ بلکه آنها مصداق خوارج هستند و از دایره دین خارج شده اند.

 

رئیس ستاد ارتش پاکستان اما در حالی از این تعبیر برای توصیف طالبان پاکستانی استفاده می‌کند که این گروه شبه نظامی از حمایت گسترده و مستقیم طالبان برخوردار است.

 

شماری از رسانه‌ها و تحلیلگران پاکستانی حتی معتقد اند که طالبان افغان برای مقابله با داعش از طالبان پاکستانی استفاده می‌کنند. در صورتی که این برداشت درست باشد به طور طنزآمیزی دو گروه خوارج علیه همدیگر می‌جنگند و این نشان می‌دهد که تطبیق مصادیق و استفاده از مفاهیم سیاسی اسلام در اسلام سیاسی حاکم بر افغانستان و پاکستان تا چه اندازه متغیر و متفاوت است.

 

نکته جالب توجه دیگر این است که پاکستان طی نزدیک به ۳۰ سال گذشته برای ایجاد مشروعیت مذهبی برای طالبان و کسب حمایت روحانیون تندرو و پرنفوذ در افغانستان و پاکستان برای این گروه تمامی رویکردهای خشونت بار آنها را زیر نام جهاد تایید و تبلیغ می‌کرد و در این زمینه حتی پیوندهای پیچیده طالبان افغان و پاکستانی را نیز نادیده می‌گرفت.

 

در آن زمان نه تنها فرمانده ارتش پاکستان؛ بلکه هیچیک از مقامات این کشور از تعبیر خوارج برای طالبان پاکستانی استفاده نمی‌کردند؛ زیرا در این صورت مخالفان طالبان افغان نیز می‌توانستند از تعبیری مشابه برای مشروعیت زدایی مذهبی از این گروه استفاده کنند و به این ترتیب ادعای پاکستان درباره «جهاد» طالبان در افغانستان زیر سوال می‌رفت و مشروعیت دینی و مذهبی طالبان با چالش جدی مواجه می‌شد.

 

از سوی دیگر، فرمانده ارتش پاکستان در حالی علمای مذهبی این کشور را به ترویج تساهل و وحدت ترغیب می‌کند که طی ده‌ها سال گذشته، آی اس آی و ارتش پاکستان با استفاده از ملاهای تندرو در این کشور تندرویی و تفرقه را تبلیغ می‌کردند تا با استفاده از آن یک نیروی ویرانگر، مرگبار و به شدت خشونت‌گرا را در افغانستان تقویت کنند.

 

در حال حاضر اما به دلیل اینکه منافع امنیتی و رویکردهای ایدئولوژیک طالبان حاکم بر افغانستان و دولت پاکستان در تقابل قرار گرفته تعبیر خوارج برای توصیف دشمنان هر یک از دوطرف نیز به طور خنده‌داری مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ به گونه‌ای که طالبان افغان گروه تکفیری داعش را خوارج می‌نامد و ادعا می‌کند که پایگاه مرکزی این گروه در ایالت بلوچستان پاکستان قرار دارد و در مقابل، ارتش پاکستان طالبان پاکستانی را خوارج می‌نامد و طالبان افغان را متهم به حمایت و پناه دادن به آنان می‌کند.

 

در این میان مولوی‌های تندرو، روحانیون پرنفوذ سنتی و سران قبایل در افغانستان و پاکستان باید تصمیم بگیرند که میان حمایت یا مخالفت با هر یک از این دو نسخه خوارج کدام را برگزینند.

 

عبدالمتین فرهمند - جمهور