چین از دیرباز در صدر جدول جمعیتی جهان قرار داشته اما این رتبه را به هند واگذار کرده است. هر دو کشور در عواملی چون ثبات سیاسی، در امان بودن از جنگ‌های خونین، خاک حاصلخیز و آب و هوای مساعد برای زراعت اشتراک دارند.
جمعیت چین در حال آب رفتن و پیر شدن است. در مقابل، رشد جمعیت رقیب، یعنی هند به دلیل جوان‌تر بودن و نرخ بالاتر باروری، روندی صعودی دارد. سازمان ملل می‌گوید از ۱۴ آپریل ۲۰۲۳ دیگر باید هند را پرجمعیت‌ترین کشور دنیا دانست.
چین از دیرباز یکی از پرجمعیت ترین مناطق جهان بوده و برخی از دلایل این امر، به پهناور بودن این سرزمین، خاک حاصلخیز و آب و هوای مساعد برای کشت و زرع بر می‌گردد. در عین حال در قرون گذشته مراحل طولانی ثبات سیاسی در چین وجود داشته و مردم از جنگ‌های خونین در امان بوده‌اند. این فاکتورها درباره هند هم صدق می‌کنند.
هر دو کشور از دهه ۱۹۵۰ با پیشرفت در طب و زراعت، بیش از گذشته خیز برداشتند. جمعیت چین در دهه ۱۹۸۰ از مرز یک میلیارد نفر گذشت و هند از اواخر دهه ۱۹۹۰ به این رقم رسید. حال هر دو کشور بیش از یک میلیارد و ۴۰۰میلیون نفر جمعیت دارند؛ یعنی بیش از مجموع اروپا، امریکای شمالی و جنوبی.
سازمان ملل می‌گوید هند در صدر رتبه‌بندی جمعیت دنیا خواهد بود. البته پاتریک گرلند، رئیس بخش پیش‌بینی جمعیت این سازمان به خبرگزاری‌ها گفته که این برداشت بر اساس بهترین تخمین‌هاست.
کارشناسان مدت‌ها انتظار داشتند که جمعیت هند تا اواخر دهه ۲۰۲۰ از چین پیشی نگیرد اما کاهش مداوم نرخ باروری در چین این برآورد را هفت سال جلوتر انداخته است. میانگین تعداد فرزندان به ازای هر زن در جمهوری خلق به ۱/۲ رسیده که یکی از پایین‌تر نرخ‌هاست. در هند هر چند بارآوری در سال‌های اخیر کمتر شده اما نرخ آن ۱/ ۲ است. در دهه ۱۹۵۰ این نرخ ۶ بود و در دهه ۱۹۹۰ کمی بیش از ۳.
بر این اساس دیگر نمی‌توان از انفجار جمعیت در هند صحبت کرد ولی با نرخ کنونی، جمعیت هند به رشد خود ادامه خواهد داد و طبق ارزیابی سازمان ملل تا پایان دهه ۲۰۲۰ از مرز یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر عبور می‌کند.
اما چرا هند زمانی که نرخ باروری زیر ۱/ ۲ است باز هم رشد جمعیت خواهد داشت؟ پاسخ این سوال در ساختار سنی خاص این کشور است: بیش از ۴۰ درصد جمعیت زیر ۲۵ سال سن دارند. به این معنا، اینک بسیاری از زنان در سنین باروری هستند. یعنی اگر ۳۰۰میلیون نفر به طور متوسط دو فرزند بیاورند، ۶۰۰میلیون کودک متولد می‌شوند. در عین حال، کمتر از ۱۰۰ میلیون هندی بیش از ۶۵ سال سن دارند. یعنی نسبت افرادی که عمرشان رو به پایان می‌رود، یک ششم زاد و ولدها خواهد بود.
با این حال، توسعه بیشتر در هند با موارد غیر قابل تصور زیادی همراه است: علاوه بر نرخ باروری، امید به زندگی نیز نقش دارد و هر دو عامل می‌توانند دستخوش تغییرات غیرقابل پیش‌بینی شوند. حداکثر تخمین سازمان ملل برای جمعیت هند، دو میلیارد نفر در سال ۲۱۰۰ است و حداقل برآورد یک میلیارد نفر.
برای چین، محدوده پیش‌بینی جمعیت در سال ۲۱۰۰ بین یک میلیارد و ۲۰۰ تا ۴۹۰ میلیون نفر است.
مرور گزارش اداره آمار چین از عقبگرد جمعیت در شش دهه گذشته مشخص می‌کند تناسب جمعیت جوان و میانسال تغییر کرده و میانگین سنی ۳۹ سال شده که عینا مشابه کشور توسعه‌یافته‌ای چون امریکاست. در هند این میانگین ۲۸ سال است که بیشتر در کشورهای نوظهور مانند مکزیکو یا افریقای جنوبی مشاهده می‌شود.
جمعیت در چین به سرعت در حال پیر شدن است و این کشور اکنون بیشترین تعداد سالمندان در دنیا را دارد. در سال ۲۰۱۰ سن ۲۵۴ میلیون چینایی بالای ۶۰ سال بود که انتظار می‌رود تعدادشان تا سال ۲۰۴۰ به حدود ۴۰۰میلیون نفر برسد.
در هند اما با توجه به فاکتورها، نسبت افراد مسن به کل جمعیت، به مراتب کمتر است و جمعیت مولد و فعال پیوسته بیشتر می‌شود.
این تحولات پیامدهایی برای دو "ابر ملت" دارد: در هند، نیروی کار رو به ازدیاد، عامل رشد فعالیت‌های اقتصادی خواهد بود و این می‌تواند سرمایه شکوفایی اجتماعی و اقتصادی باشد. در چین اما پیوسته از شمار افراد بالغ آماده کار کاسته می‌شود و متقابلا زمینه‌های حمایتی کمتری برای جمعیت سالخورده باقی می‌ماند؛ چیزی که در نهایت مخاطرات و هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی خواهد داشت.
خبرگزاری جمهور- امور بین الملل
