افغانستان دستکم از دو دهه به این طرف به عنوان بزرگ‌ترین کشور تولید کننده مواد مخدر در جهان شناخته می‌شود. بر اساس گزارش‌های نهادهای بین‌المللی، بیشترین کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان صورت می‌گیرد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که مواد مخدر به یکی از منابع مهم عایداتی گروه‌های تروریستی در افغانستان تبدیل شده است.
با آنکه دولت افغانستان از سال‌ها بدین سو، تلاش‌های زیادی برای محو کشت کوکنار و کاهش قاچاق مواد مخدر انجام داده اما تاهنوز هم افغانستان یکی از کشورهای مهم صادرکننده مواد مخدر در جهان محسوب می‌شود. اما چرا برنامه‌های دولت افغانستان در محو کشت مواد مخدر موثریت لازم را نداشته است.
به این منظور، این بار خبر خبرگزاری جمهور؛ گفتگوی اختصاصی را با محمدهاشم اورتاق، معین مبارزه با مواد مخدر وزارت امور داخله انجام داده است.

تشکر آقای اورتاق که وقت تان را در اختیار خبرگزاری جمهور قرار دادید. نخست روی ساختار و کارکرد معینیت مواد مخدر می‌خواهم چند سوال مطرح کنم، اواخر سال قبل، وزارت مبارزه با مواد مخدر با معینیت مبارزه با مواد مخدر وزارت داخله ادغام شد، دلایل این کار چه بود؟

تشکر، در ماه دلو 1397 حکومت تصمیم گرفت که وزارت مواد مخدر که زیادتر بخش هماهنگی و پالیسی را به پیش می‌برد، با وزارت داخله ادغام شود. بر اساس فرمانی در همین مورد مکلفیت گرفته شد که ادغام این وزارت به شکل تخنیکی آغاز شود، شش ماه پیش، من در معینیت مبارزه با مواد مخدر مکلفیت گرفتم، کارها در خصوص ادغام دو نهاد سرعت گرفت؛ واضح است که موجودیت نهادهای موازی در سایر بخش‌ها هم نتیجه مثبت نداده، بنابراین کمیته عالی ادغام تشکل شده و قرار بر این شد که وزارت پیشین مبارزه با مواد مخدر بدون ضایعات در بدنه وزارت داخله مدغم شود، شرایط پیش آمده ایجاب می‌کرد که قانون مبارزه با مسکرات و مواد مخدر نیز تعدیل شود، این قانون به وزارت عدلیه برای تعدیل فرستاده شد، کمیته تشکیلات موفقانه کار کرده و تشکیلات 540 نفری وزارت مواد مخدر که 500 کارمند برحال و50 بست خالی داشت ادغام شد، این میان 220 نفر به معینیت مبارزه با مواد مخدر وزارت داخله پیوستند، 180 تن در بخش‌های ملکی وزارت داخله جذب شدند 51 تن که در بخش کاهش تقاضای مواد مخدر مسئولیت ایفا می‌کردند در بدنه وزارت صحت عامه جذب شدند و 45 نفر که در بخش کشت و معیشت بدیل مسئولیت داشتند در چوکات وزارت زراعت مشغول کار شدند، پروسه ادغام تشکیلات یک ماه پیش تکمیل شد ودر این جریان کسی بی‌کار نشده اما کسانی که شمار آنان به 10 تن می‌رسد بنابر رغبت خود در نهادهای دیگر مشغول وظیفه شده‌اند.

 ادغام دو نهاد موازی مبارزه با مواد مخدر در امر تولید و قاچاق خشخاش چقدر موثر تمام شده است؟

 مبارزه علیه مواد مخدر چه از لحاظ تنفیذ قانون و چه از لحاظ نظارت هم اکنون یک دست شده است، معینیت پالیسی وزارت داخله هم اکنون مشغول  توحید سازی قوانین و پالیسی‌های مبارزه با مواد مخدر است، من فکر می‌کنم که این اقدام‌ها نتایج کار ما را ضعیف نه بلکه قوت می‌بخشند نتایج کار ما نسبت به گذشته ها بهتر شده است.

سوال دیگر را در مورد تدوین قوانین و پالیسی‌ها پس از ادغام دو نهاد موازی یاد شده مطرح می‌کنم، چند قانون، مقرره و پالیسی  اخیرا  برای ترسیم یک چراغ‌راه برای مبارزه با مواد مخدر ساخته شده است.

بر اساس ماده 7 قانون اساسی، مبارزه با کشت، تولید و استعمال مواد مخدر وظیفه حکومت است، بر اساس همین ماده قانونِ مبارزه علیه مواد مخدر و مسکرات ساخته شده بود، هرچند قانون یاد شده قانون خوبی بود اما با ادغام وزارت مبارزه با مواد مخدر ما مکلف بودیم بنابر تغییر استقامت کاری این قانون را بازنگری کنیم، تعدیلات مشخصی را دراین قانون آوردیم و به وزارت عدلیه فرستادیم هم اکنون تعدیل این قانون در دستور کار وزارت عدلیه است، همچنان تمام پالیسی‌ها و دستورالعمل‌های مبارزه با مواد مخدر در معینیت پالیسی وزارت داخله برای بیرون شدن یک دستورالعمل واحد زیر کار است اما کار عملکرد فعلی معینیت مبارزه با مواد مخدر بر اساس پلان چهارساله وزارت داخله و برنامه عمل ملی مبارزه با مواد مخدر که برای پنج سال تدوین شده بود به پیش می‌رود؛ معینیت در کارهای بعدی خود منتظر یک پالیسی جامع است که از توحید پالیسی‌های پیشین به دست خواهد آمد.

وضعیت مواد مخدر در حال حاضر چگونه است، زرع مواد مخدر در جریان امسال دچار افزایش بوده یا کاهش؟

کشت مواد مخدر نسبت در سال 2019 نسبت به سال قبل آن کاهش قابل ملاحظه داشته است، بر اساس ارقام تخمینی که بنابر ارزیابی‌ها که از طریق فضا به دست آمده است، بیشتر از 30 درصد کشت مواد مخدر تقلیل وارد شده است.
دلایل گوناگون در کاهش کشت مواد مخدر وجود داشته است، ما در بخش کشت بدیل و معیشت بدیل یک برنامه وسیع را روی دست داریم، این برنامه تاثیر وسیع داشته است، هم اکنون در ولایت هرات کشت زعفران تقلیل  قابل ملاحظه را در زرع مواد مخدر به میان آورده است، تنفیذ قانون نیز نقش خود را داشته است، قطعه خاص پولیس مبارزه با مواد مخدر نیز عملکرد قوی داشته است این قطعه شب هنگام در قلب دشمن فابریکه‌های پروسس مواد مخدر را از بین می‌برند که این مسائل روی هم رفته بر روحیه دهاقین نیز تاثیر مثبت برجای گذاشته است.

چه گروه‌هایی  پشت زرع مواد مخدر در افغانستان دخیل هستند؟

مافیا و قاچاقبران بزرگ داخلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای پشت زرع مواد مخدر در کشور قرار دارند، در حدود 500 میلیون دالر به گونه خالص طالبان از این مواد منفعت می‌برند، منفعت اصلی را قاچاقبران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به دست می‌آورند، دهقان بیچاره که مجبور به کشت می‌شود بسیار کم منفعت می‌برد، دهاقین در موارد زیاد به کشت مواد مخدر مجبور می‌شوند، مافیای مواد مخدر برخی سهولت‌ها را در اختیار اینها (دهاقین) قرار می‌دهند، پول پیشکی( پیش پرداخت) در اختیارشان قرار می‌دهند، به رغم این منفعت اصلی در جیب مافیای می‌رود، گروه‌های مخالف نیز سودی سرشاری از مواد مخدر به دست می‌آورند، قطعات خاص در برخی عملیات‌ها برای انهدام ذخایر مواد مخدر با برخورد مسلحانه جنگجویان طالب روبرو شده‌اند و از این ذخایر واسکت‌های انتحاری به دست آمده است، این مسئله نشان می‌دهد که پشت مواد مخدر حتما باندهای مسلح مخالف دولت در افغانستان قرار دارند بیشترین کشت این مواد هم در ساحات تحت نفوذ گروه طالبان صورت می‌گیرد.

مافیای مواد مخدر در افغانستان چه گروه‌ها و افرادی هستند؟

قاچاقبران بزرگ مافیا گفته می‌شوند، گروه‌هایی که از تجارت مواد مخدر نفع می‌برند. قاچاقبران داخلی قادر نیستند این مواد را تا اروپا و افریقا برسانند اینها یک رابطه تنگاتنگ با هم دارند، قاچاقبران مواد مخدر یک شبکه تجارت و اقتصاد جرمی را شکل داده‌اند و در پناه همین شبکه دوام یافته‌اند. ما چهار قاچاقبر بسیار مهم که لابراتورهای پروسس داشتند را از نقاط مختلف افغانستان اخیرا دستگیر کردیم.

با وجود تلاش‌های حکومت افغانستان در مبارزه با کوکنار اخیرا کشور  به بزرگترین منبع تولید مواد مخدر در جهان تبدیل شد، عوامل این مسئله چه بود؟

یک عامل اصلی ناامنی است، ناامنی زمینه ساز عملکرد گروه‌های جرمی جرایم سازمان یافته و باند گروپ‌های مسلح شده است، این مسئله باعث شده که قشر جنایتکار و جرمی پول‌های سیاه آورند، فقر و میکانیزه نبودن زراعت نیز عوامل دومی و سومی است، دهاقین ما تا حال با روش‌ها و وسایل 50 سال پیش به زراعت مشغول اند این مجبوریت‌ها و فشارها در ساحات تحت کنترول دشمن  دهاقین را مجبور می‌سازد که پیسه پیشکی دریافت کرده و به کشت مواد مخدر بپردازند، درغیر صورت مردم افغانستان مسلمان است و آیه صریح قرآن کشت مواد مخدر را منع کرده و قانون هم این مورد را منع کرده است، عوامل یاد شده زمینه کشت مواد مخدر را مساعد کرده است.
بازار گرم بیرون مرزی برای مواد مخدر است و تقاضای زیاد این مواد نیز برای کشت این مواد در داخل زمینه داده است به همین دلیل منطقه (کشورهای منطقه) برای مبارزه با مواد مخدر مکلفیت جدی دارند؛ هرچند کوکنار اینجا (افغانستان)کشت می‌شود اما هیرویین، شیشه و تابلیت بدون مواد شیمیایی و تیزاب تولید شده نمی‌تواند، فابریکه‌های تولید تیزاب و مواد شیمیایی که در تولید هیرویین، شیشه و تابلیت به کار می‌روند در داخل وجود ندارد، این مواد از سرحدات غربی و جنوبی کشور وارد می‌شوند، تا زمانی‌که تقاضا را در بیرون پایین نیاورده و همکاری منطقه‌ای در این خصوص ایجاد نکنیم مردم افغانستان قربانی مواد مخدر خواهند بود.

 چه گروه‌های در قاچاق مواد مخدر در افغانستان دخیل هستند؟

دهاقین به کشت مواد مخدر مجبور می‌شوند اما قاچاقبران، باند‌ها، گروپ‌های مخالف دولت، قاچاقبران بزرگ و مافیای بین‌المللی که در شبکه‌ها با هم در ارتباط هستند، ترانزیت مواد مخدر را انجام می‌دهند.

 اتهام‌ها از دست داشتن افراد و گروه‌ها در درون دولت در قاچاق مواد مخدر هرازگاهی مطرح می‌شود، این اتهام‌ها چقدر دقیق است؟

معلومات نشان می‌دهد که زیادتر ترانزیت و ترافیک مواد مخدر از مسیرهای است که نیروهای امنیتی حضور ندارند، به شکل نمونه ولسوالی بکواه در فراه جایی است که بیشترین ترانزیت مواد مخدر از مجرای آن صورت می‌گیرد، ما در هر منطقه عساکر جابجا نمی‌توانیم، در ولسوالی بکواه اینها مسیری را از کنار ریسکتان‌ها انتخاب کرده‌اند که به بهرامچه در نزدیک خط فرضی دیورند ختم می‌شود، در این منطقه مواد مخدر بسته‌بندی شده و از طریق کسانی از پاکستان و ایران که با این قاچاقبران در ارتباط هستند به خارج انتقال داده می‌شود، در این مناطق نیروهای امنیتی حضور و دسترسی ندارند، علاوه براین قاچاقبران از سهولت‌ها تکنولوژی مثل تلفن و شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده باهم وصل می‌شوند  و انکشاف این شبکه باعث می‌شود که مواد مخدر به خارج انتقال داده شود، به همین دلیل ما تاکید می‌کنیم منطقه و کشورهای همسایه در مبارزه با مواد مخدر باید با ما به صورت مشترک کار کنند.

مقادیر تولید مواد مخدر در افغانستان به هزاران تن می‌رسد، ممکن نیست که این میزان از مسیرهای مخفی قاچاق شود، بعضا قاچاقبران در میدان‌های هوایی بازداشت می‌شوند، این مواد چگونه به داخل شهرها انتقال می‌کند؟

قاچاقبران از مهارت‌های بسیار پیشرفته برای قاچاق استفاده می‌کنند، اینها کپسول جور کرده مواد مخدر را در بطن/ شکم شان جاسازی می‌کنند و یا از میوه‌جات برای جاسازی مواد استفاده می‌کنند، هند را مثال می‌دهیم، قاچاقبران با مهارت تمام مغز پسته و بادام را بیرون کشیده و در داخل آن مواد مخدر جابجا می‌کنند، روزانه مورد دستگیری قاچاقبران در میدان‌های هوایی صورت می‌گیرد، در ساحات تحت کنترول ما با فیصدی کم با مهارت بالا شاید مواد مخدر انتقال شود اما 90 درصد این انتقالات کشف و ضبط می‌شود.

 در سال‌های اخیر یا در جریان امسال چند قاچاقبر بزرگ مواد مخدر دستگیر شده‌اند؟

 5 قاچاقبر بزرگ مواد مخدر در شش ماه گذشته دستگیر شده‌اند من نام آنها را یاد‌آوری می‌کنم:

1. - قاری ودود در ولایت بدخشان که فابریکه پروسس و افراد مسلح غیر مسوول داشت و در انتقالات مواد مخدر دخیل بود مدت‌ها پیش دستگیر شد.
   - عبدالرحمان بلوچ یکی دیگر از قاچاقبران مواد مخدر در بدخشان که فابریکه پروسس نیز داشت نیز به چنگ قانون افتاد.
   -  فردی به نام محمد گرگ در نیمروز که از قاچاقبران بزرگ مواد مخدر به حساب می‌آمد نیز چندی پیش دستگیر شد.
   - فردی به نام شمس الله مشهور به شمک که برای معتادین در شهرکابل مواد توزیع می‌کرد نیز اخیرا دستگیر شد.
   - فردی به نام کبیر در تخار که یکی دیگر از قاچاقبران بزرگ به حساب می‌آمد و در انتقالات این مواد در داخل و بیرون دست داشت نیز از سوی قطعه خاص مبارزه با مواد مخدر دستگیر شد.