چالشی فراتر از فقر؛ شرکت‌های "هرمی" چگونه جیب جوانان بیکار را خالی می‌کنند

ده‌ها شرکت هرمی یا بازاریابی شبکه‌ای در جریان سال‌های اخیر در افغانستان به فعالیت آغاز کرده‌اند که به جلب و جذب جوانان بی‌کار و کم درآمد مشغول هستند، این شرکت‌ها با نشر معلومات انگیزشیِ عمدتا نادرست، افراد بیکار را جذب کرده و به نام‌های مختلف ازآن‌ها پول دریافت می‌کنند؛ اما در اکثر موارد از بازپرداخت این هزینه‌ها خودداری می‌کنند.
اکثر کسانی‌که مدتی در شرکت‌های هرمی درافغانستان فعالیت کرده اند از آنچه "فریب کاری" این شرکت‌ها می‌خوانند شکایت دارند.

شرکت‌های هرمی چگونه عمل می‌کنند؟

شناسایی افراد جویای شغل و تحت تاثیر قراردادن آنان در نتیجه‌ی تبلیغات انگیزشی و مهیج، گام آغازین است، در اولین مرحله افراد وابسته به شرکت‌های هرمی، گروه‌ها و افراد مورد هدف را به گونه رو در رو آموزش می‌دهند، کارشیوه بازاریابی شبکه‌ای وسودی خیالی سر شاری که از این مجرا به دست می‌آید به داوطلبان آموزش داده می‌شود و نیزبه آنان قبولانده می‌شود که ممکن است از مجرای کار پاره وقت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای به زودی پول‌دار شوند.
اکثر شرکت‌های هرمی کارخود را فروش مستقیم محصولات تجاری و خدمات می‌نامند، آنان به این باور اند که از مجرای شرکت‌های بازار یابی شبکه‌ای محصولات بازار از تولید کننده به شکل مستقیم در اختیار مصرف کننده قرار می‌گیرد و تمام شرکت‌ها و بازارگانان بزرگ و کوچکی که در این میان فعال هستند در این معادله جدید از میان برداشته می‌شوند.
پرداخت هزینه‌ی روبه رشد نیز از بابت کار در شرکت‌های هرمی از سوی مسوولان این شرکت‌ها به داوطلبان تعهد می‌شود که به قول گردانندگان این شرکت‌ها در نتیجه حذف تمام یا بخش از عوامل واسطه بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان (فروش مستقیم) در حساب شرکت‌های هرمی گرد آمده و مشترکین پرداخت می‌شود.
 شبکه‌ای بودن کار بین مشتریان شرکت که از آنان هرم‌های کوچک و بزرگ شکل داده و از تمام شرکت یک ابرهِرم می‌سازد، شاخص دیگر شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای است؛ افرادی که در این شرکت‌ها اشتراک می‌کنند می‌بایست تعداد مشخصی از افراد بین 2 تا 10 نفر را به حیث زیرمجموعه معرفی کنند؛ زیر شاخه‌ها از طریق افراد مافوق خود با راس شرکت وصل می‌شوند.
گسترش اعضای شبکه علاوه برآنکه برای گردانندگان شرکت‌ها مفاد آور است برای افرادی رده پایین که به شکل مستقیم در گسترش این شبکه دخیل هستند نیز اهمیت دارد چرا که با گسترش اعضای هر زیر شاخه، میزان سودی که شکل دهنده‌ی این زیرشاخه به دست می‌آورد، افزایش می‌یابد.

شرکت های هرمی چگونه پول جمع می‌کنند؟

 فروش مستقیم محصولات تجاری مهمترین مجرای گرد آوری پول در شرکت‌های بازار یابی شبکه‌ای خوانده می‌شود، این زمینه در واقع فلسفه وجودی عنصر بازاریابی شبکه‌ای را به عنوان یک روش جدید بازاریابی در نظام بازار نیز شکل می‌دهد، شرکت‌های بزرگ بین المللی همچون آمازون با این روش جدید، فعالیت می‌کنند.
از این گذشته، اما شرکت‌های هرمی در افغانستان مجرای دیگری برای جمع آوری پول از مشترکین نیز تعریف کرده‌اند که بین شرکت‌های مختلف با عناوین "حق العضویت، بدل شدن به عضو فعال شرکت و یا مصارف دفتر" یاد می‌شود و مشترکین ناچار به پرداخت آن هستند؛ این هزینه‌ها بین 8 تا 30 هزار افغانی از سوی شرکت‌های مختلف اخذ می‌شود.
احمد جاوید عضو فعال یک شرکت هرمی موسوم به "اونیکسون" به خبرگزاری جمهور گفت که هرچند ورود ابتدایی در این شرکت رایگان است و مشترک میتواند از طریق بازاریابی برای محصولات/خدمات این شرکت در فعالیت بازاریابی شبکه‌ای سهم بگیرد؛ اما مشترک همزمان می‌تواند سهم فعالتر در شرکت ایفا کند و با خرید محصول، عملکرد خود را قوت بخشد.
او میزان موفقیت مشترکین شرکت‌های هرمی را وابسته به میزان فعالیت و مهمتر از آن نتایجی خواند که آنان در نتیجه یافتن اعضای جدید در شرکت و فروش محصول به دست می‌آورند.
وی همزمان مهمترین کار یک مشترک در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای را جذب مشتری برای خرید محصول یا دریافت خدمات و گسترش تعداد مشترکین شرکت به عنوان زیرشاخه‌های فرعی یاد کرد.
او، پیرامون فعالیت شرکت اونیکسون یاد آوری کرد که این شرکت در بخش بازاریابی برای هوتل‌های چهارستاره بین المللی فعالیت می‌کند و مشترکین شرکت هم می‌توانند این خدمات را با پرداخت 30 هزار افغانی با قطع نظر از آنکه به این خدمات ضرورت یا دسترسی دارند یا خیر دریافت/خریداری کنند.
احمد جاوید در پیوند به نحوه اشتراک خودش در شرکت اونیکسون نیز گفت که هم اکنون وی با پرداخت 30 هزار افغانی اتاقی را در یک هوتل چهارستاره بین المللی ریزرف کرده که عملا از آن استفاده نمی‌کند.

سود خیالی

سود سرشار از بابت کار در شرکت‌های هرمی و پولدار شدن زود هنگام هیجان انگیزترین صحبت‌های است که در گیرودار جذب یک مشترک در چوکات این شرکت‌ها مطرح می‌شوند.
مسئولان شرکت با معادلات صحیح ریاضیکی نحوه کار شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای که در صنعت روبه رشد فروش مستقیم مشغول هستند را برای داوطلبان تازه وارد توضیح می‌دهند. آنان، با تلقین این معادلات ریاضیکی روی کاغذ برای داوطلب می‌قبولانند که صنعت بازاریابی شبکه‌ای و فروش مستقیم بی ضرر ترین ودرعین حال پر درآمد ترین کسب و کار افرادی که هوای پول دارشدن زودهنگام درسردارند را درشرایط حاضر شکل می‌دهد.اما با گذشت چند ماه اکثر این وعده‌ها میان تهی از آب در می‌آیند.
عبدالعزیز مهیار باشنده کابل و مشترک یک شرکت هرمی در کابل نیز به خبرگزاری جمهور گفت: "من با 15 هزار افغانی در این شرکت پس از وعده و وعیدهای بسیاری که برایم مطرح شد به فعالیت آغاز کردم و برخی دوستانم را برای فعالیت در این شرکت تشویق کردم؛ اما پس از چندین ماه سرگردانی، 50 هزار افغانی متضرر شدم."
آقای مهیار البته تصریح کرد که به دست آوردن سود در شرکت‌های هرمی، به میزان فعالیتی بستگی دارد که مشترکین برای گسترش زیر شاخه‌ها و فروش مستقیم محصولات انجام می‌دهند اما با گفته‌ی وی هر دو فعالیت یاد شده اکثرا با شکست روبرو می‌شوند.
احمد ضیا یکی دیگر از مشترکین یک شرکت هرمی در کابل در این پیوند توضیح داد: بعضاً قیمت محصولات این شرکت‌ها با قیمت همان جنس در بازار دو برابر تفاوت دارند، "این کالاها اکثرا با برند متفرقه و ناشناس تولید می‌شوند و بسیاری از آن‌ها، کیفیت مناسبی هم ندارند"؛ به همین خاطر فروشنده ضرر می‌کند.
محمد ظاهر، داوطلب عضویت در شرکت هرمی "میگا لایف" هم در این مورد گفت که "محصولات شرکت‌های هرمی با قیمت‌های هنگفت عرضه می‌شود؛ به بیان او میگالایف ویب سایت‌های معمولی که در بازار 200 تا 400 دالر فروخته می‌شود را 750 دالر قیمت می‌کند که این رقم تفاوت هنگفتی با قیمت بازار  را نشان میدهد."
در این میان، عزیز مهیار اما خاطر نشان کرد که هرچند مسوولان شرکت‌های هرمی به مشترکین یاد می‌دهند که چگونه سودهای سرشار در چوکات این شرکت‌ها به دست می‌آید؛ اما اکثر این وعده‌ها در عمل غیر ممکن است.
او عملکرد شرکت‌های هرمی را فریبکارانه توصیف کرد و گفت، تمام کسانی‌که به این شرکت‌ها وارد می‌شوند اعتبار اجتماعی شان را نزد خانواده و دوستان از بابت انجام فریبکاریِ که برای کسب درآمد خیالی در شرکت مجبور هستند، از دست می‌دهند.

نوجوانان و جوانان بی‌کار چگونه شکار می‌شوند؟

گردانندگان شرکت‌های هرمی هرچند تمام رده‌های سنی را برای فعالیت در شبکه‌های بازاریابی مناسب می‌دانند؛  اما به صورت عملی تنها نوجوانان و جوانان بی‌کار و یا کم درآمد در چوکات شبکه‌های بازاریابی شرکت‌های هرمی جذب می‌شوند.
در چندین مورد که نویسنده گزارش با اعضای چندین شرکت هرمی روبرو شده و آنان می‌گویند که اکثر اعضای این شبکه‌ها را نوجوانان تشکیل می‌دهند.
آگاهان اقتصادی علمکرد برخی شرکت‌های هرمی را کلاه برداری مالی می‌خوانند.
سیف الدین سیحون استاد دانشگاه کابل در گفتگو با خبرگزاری جمهور، ضرورت رشد بازاریابی شبکه‌ای به عنوان یک عنصر جدید در نظام بازار را تایید کرد؛ اما تخلفات مالی و عملکردهای غیر قانونی شرکت‌هایی که در این چهارچوب فعالیت می‌کنند را نیازمند بررسی دانست.
آقای سیحون اضافه کرد که نهادهای دولتی همزمان با صدور جواز فعالیت به شرکت‌های موسوم به بازار یابی شبکه‌ای باید نحوه فعالیت، پرداخت مالیات و چگونگی کسب درآمد آنان بررسی کرده و پس از کسب اطمینان جواز صادر کند.
عبدالواسع حیدری یکی دیگر از کارشناسان اقتصادی اما با اشاره به تخلفات مالی شرکت‌های هرمی در افغانستان، نحوه فعالیت این شرکت‌ها در چوکات جوازنامه‌های دولتی را نیازمند بازنگری دانست.
آقای حیدری او گفت که در سال‌های 2005 و 2007 برخی شرکت‌های هرمی در افغانستان به فعالیت آغاز کردند که میلیون‌ها دالر پول‌های مردم را گردآوری کردند؛ اما پس ندادند.
همچنان در مواردی گفته می‌شود که شرکت‌های هرمی پس از افزایش اعضا و گردآوری پول هنگفت، از کشور خارج شده و فرار کردند.
آقای حیدری اضافه کرد که درجریان سال 2018 نیز تعدادی از شرکت‌های هرمی موسوم به "بازاریابی شبکه‌ای" در کشور به جلب و جذب جوانان مشغول شده‌اند که با اتهام‌های جدی تخلفات مالی دچار هستند.
او تاکید کرد که حکومت باید نحوه فعالیت این شرکت‌ها را زیر نظر گرفته و درصورت تثبیت تخلفات مالی به پیگیری قضایی آنان مبادرت ورزد.
این نگرانی‌ها همزمان با آن مطرح می‌شود که اخیرا شرکتی موسوم به "ویژن" که زیر عنوان بازار فورکس یا تبادل آنلاین اسعار در افغانستان فعالیت می‌کرد نیز پس از جذب هزاران مشتری  و اخذ میلیون ها دالر از شهروندان به تخلفات مالی متهم شد.
گفته میشود که هم اکنون گردانندگان این شرکت نیز از کشور خارج شده‌اند.

عبدالجلیل سروش- خبرگزاری جمهور