تروریزم و جنگ، موجب نگرانیهای عمده مردم افغانستان بوده و است؛ اما خطر جدیتر موسوم به" بحران آب" –که به عقیده کارشناسان محیط زیست خطرناکتر از تروریزم است، امروزه باشندگان کابل را تهدید میکند.
چاههای آب که طبق معمول باید آب آشامیدنی را در دسترس سازند، در کلان شهرهای افغانستان به ویژه شهر کابل، آب را برای باشندگان این شهر دور از دسترس کرده است.
تنها در جریان چند سال اخیر همزمان با خشکسالیهای مکرر که به کاهش جریان رودخانهها و آبهای سطحی منجر شده است، استفاده از آبهای زیرزمینی در کابل به گونه بیپیشینه شدت گرفته و سفرههای آب زیر زمینی را به شکل گسترده تقلیل داده است.
تقلیل سفرههای آب زیر زمینی در شهر کابل برای حکومت و مردم به یک نگرانی جدی بدل شده تا جایی که بعضا از بروز بحران آب در این شهر هشدار داده میشود؛ تنها در جریان 17 سال گذشته بر اساس اطلاعات حکومت، سطح آبهای زیر زمینی در شهر کابل به شکل میانگین 20 متر پایینتر رفته است.
با آنکه 7 اداره مختلف حکومت در سطح وزارتخانه ها و ریاستهای مستقل بر اساس قانون در زمینه مدیریت آبها به شکلی دخیل دانسته شدهاند؛ اما میکانیزمهای موثر عملی برای مهار خطر رو به رشد کم آبی در شهر کابل تاکنون روی دست گرفته نشده است.
در حالیکه که مصرف بالاتر از حد مجاز آبهای زیرزمینی در کلان شهرهای افغانستان از جمله شهر کابل، نگرانی از بروز بحران آب را شدت بخشیده، حکومت هیچ میکانیزم قانونی و نهادی برای نظارت از حفر چاههای" عمیق" آب آشامیدنی روی دست ندارد.
سفرهها/ ذخیرهگاههای آب زیر زمینی کابل در حال خشکیدن است
بنا بر تحقیقات وزارت آب، حداکثر چهار سفره بزرگ آب زیر زمینی در چهارساحه شهر کابل واقع شدهاند که اکثرا در نتیجه برداشتهای بیرویه و بالاتر از حد مجاز و غیرمعیاری، در حالتهای بحرانی و نیمه بحرانی قرار گرفتهاند.
بر اساس معلومات این وزارت، اکوافیر/ سفره آبی افشار- دارالامان در سالهای اخیر با بحران جدی "تقلیل قابل ملاحظه" روبرو شده است و سفره آبی علاوالدین- چهل ستون نیز در حالت مشابه قرار دارد.
همچنان حجم دو اکوافیر/ سفره آبی دیگر که در شمال و شرق (بگرامی) کابل واقع شدهاند در سالهای اخیر تقلیل یافتهاند و در دراز مدت با خطر خشک شدن روبرو هستند.
شرکت دولتی آب رسانی که بیشترین مقدار آب آشامیدنی با حجم بلند را از دو سفره آبی غربی و جنوبی شهر کابل برداشت میکند، پیرامون تقلیل این دو سفره آبی میگوید، اکثر چاههای آب آشامیدنی این شرکت در دو نقطه یاد شده خشک شدهاند.
سید نوید سعیدی سخنگوی این شرکت تایید کرد که 16 چاه این شرکت از میان 25 چاه آب آشامیدنی که در دو منطقه آبی افشار و چهلستون قرار داشتند هم اکنون خشکیده اند.
باشندگان کابل نیز پیرامون این موضوع روایتهای مشابه دارند؛ حاجی حسن باشنده ناحیه سیزدهم شهر کابل میگوید که چاههای آب آشامیدنی هم اکنون درعمق 40 تا 60 متری به آب میرسد؛ عمقی که به گفته
ی وی 30 سال پیش در اکثر ساحات کابل تنها در فاصله یک متری به آب میرسید.
او خشک سالی مکرر(که به قول او بیش از 20 سال زمان گرفته است ) و برداشت بی رویه از آبهای زیر زمینی در شهر کابل را از عوامل پایین نشستن سطح آب در این شهر عنوان کرد.
همچنان "لاییک" چاهکن و دارنده دستگاه چاه عمیق در این پیوند یادآور شد که در نواحی 3، 6 و 13 شهر کابل، چاههای آب آشامیدنی درعمق 60 متری به آب میرسد؛ او اضافه کرد که آنان معمولا چاههای آب را درعمق 100 تا 120متری حفرمیکنند.
ذخیرهگاههای آبی شهر کابل چگونه تقلیل یافتند؟
خشکسالی مکرر- که به استثنای سال جاری در بیش از دو دهه در کشور دوام کرده است و تغییرات اقلیمی که باعث کاهش ریزش باران و جریان رودخانهها شده است، عوامل کلی تقلیل مقدار آب گفته میشوند اما برداشت بی رویه و بالاتر از حد مجاز آبهای زیر زمینی در شهر کابل مهمترین عامل تقلیل حجم سفرهها/ذخیرهگاههای آبی در این شهر عنوان میشود.
بنابر معلوماتی که وزارت انرژی و آب افغانستان ارائه کرده، برداشت بی رویه و بالاتر از حد مجاز آب از ذخایر آب زیرزمینی مهمترین عامل تقلیل مقدار این آبها گفته شده است.
بر اساس ارقامی که شرکت آب رسانی ارائه میکند، حدودا 120 هزار خانواده که برحسب تخمین 1 میلیون 200 هزار باشنده کابل را دربر میگیرد از شبکههای آب رسانی دولتی و خصوصی استفاده میکنند که با این حساب از میان شش میلیون باشنده کابل- برحسب تخمین- 5 میلیون و 800 هزار تن با استفاده از چاههای آب آشامیدنی به شکل مستقیم از ذخایر آب زیر زمینی در کابل استفاده میکنند.
علاوه بر این، شرکت آب رسانی منابع اصلی برداشت آب در شبکههای آب رسانی این شرکت را ذخایرآبی زیر زمینی میخواند؛ مسئولان این شرکت میگویند که بیشترین مقدار آب در شبکههای آبرسانی از چاههای عمیق برداشت میشود.
همچنان کارشناسان محیط زیست نیز برداشت بیرویه از ذخایر آب زیر زمینی را در شهر کابل مهمترین عامل تقلیل مقدار این ذخیرهگاه ها میدانند؛ ابراهیم جعفری کارشناس محیط زیست پیرامون این موضوع بیان داشت، ذخایر آب زیر زمینی مهمترین منبع آب آشامیدنی درکابل محسوب شده و از آن به شکل بیرویه برداشت میشود.
او اضافه کرد، با آنکه در دیگر کشورها استفاده از آبهای زیر زمینی مجاز شمرده نمیشود، 80 تا 90 درصد باشندگان کابل از آبهای زیر زمینی استفاده میکنند که این مسئله روی مقدار ذخایر آبی این شهر تاثیر چشمگیر برجای گذاشته و بیلانس/ توازن ورود و خروج آب کاملا به هم خورده است؛ به گفته او سطح آبهای زیر زمینی در شهر کابل همه ساله بین 10 تا 15 متر پایینتر میرود.
حفر چاههای عمیق آب آشامیدنی کنترول نمیشود
باوجود آنکه حجم ذخایر آب زیر زمینی کابل سال به سال تقلیل مییابد و نگرانی از خشکیدن این ذخایر شدت گرفته است، هیچ کنترولی روی حفر چاههای عمیق آب آشامیدنی و برداشت بیرویه این آبها از سوی حکومت وضع نشده است.
خلاء قانونی بخشی از مشکل پیرامون این موضوع است؛ قانون آب، دریافت مجوز برای حفر چاههای عمیق را تنها در مواردی ضروری دانسته که این چاهها به منظور استفادههای تجاری، صنعتی، زراعتی و آبرسانی شهری استفاده شوند.
به این ترتیب حفر چاههای آب آشامیدنی به منظور استفادههای شخصی بنا بر قانون آب به مجوز ضرورت ندارد؛ چاهکنها در شهر کابل که چاههای عمیق را در قطرهای گوناگون حفر میکنند نیز بدون دریافت هیچ مجوزی به این کار اقدام میکنند.
علی رغم این، میکانیزم مشخصی برای نظارت از حفر چاههای که برای مقاصد تجاری، صنعتی، زراعتی و آب رسانی شهری استفاده میشوند و بر اساس قانون باید پس از صدور اجازه نامه دولتی حفر شوند نیز وجود ندارد
صدها چاه عمیق در مربوطات حوزه هجدهم کابل، با برداشت مقادیر زیادی آب شیرین بدون هیچ کنترولی برای زراعت ( آبیاری پالیزهای بادرنگ) استفاده میشود.
گذشته از این، آماری که نشان دهد چه تعداد شرکتها و افراد از آبهای زیر زمینی برای این مقاصد استفاده میکند نیز وجود ندارد.
این درحالی است که ادارات حکومتی مرتبط به آب اخیرا برنامه مشترکی را به منظور ثبت استفاده کنندگان تجاری، صنعتی و زراعتی آبهای زیرزمینی در شهر کابل شکل دادهاند.
برنامههای دولت برای جلوگیری از خشکیدن ذخیرهگاه های آبی چه بوده است؟
در پی شدت گرفتن نگرانی مبنی بر کاهش ذخیرهگاههای آب زیر زمینی در شهر کابل دو برنامه جداگانه (ریچارچ مصنوعی و ایجاد دو بند آبی در توسعه شبکه آبرسانی در شهرکابل) به منظور رفع این نگرانی در میان مدت و درازمدت از سوی دولت روی دست گرفته شد.
وزارت انرژی و آب مدعی بود که تطبیق این دو برنامه میتواند نگرانی از بحران آب را در شهر کابل تقلیل دهد؛ اما این برنامهها تاکنون عملی نشده و نگرانی از کاهش منابع آب کماکان پایدار است.
بر اساس اطلاعات وزارت انرژی و آب برنامه تغذیه مصنوعی در یک سال گذشته در چند نقطه شهر کابل تنها به شکل آزمایشی تطبیق شده است.
تغذیه مصنوعی آبهای زیر زمینی پلانی است که از طریق ایجاد حفرههای جذبی زمینه افزایش مقدار ذخیرهگاههای آب زیر زمینی در شهرها را به شکل مصنوعی مساعد میسازد.
علاوه بر این، دومین راه حل دولت برای رفع نگرانی از کمبود آب نیز تاکنون عملی نشده است؛ بندهای آبی شاهتوت و شاه و عروس که قرار بود برای باشندگان شهر کابل آب رسانی کند تاکنون تکمیل نه بلکه کار آن هم آغاز نشده است.
مسئولان شرکت آب رسانی کابل میگویند که کار ساخت بند شاه و عروس که قادر است آب آشامیدنی را برای باشندگان تنها سه ناحیه شهر کابل را در دسترس سازد تازه تکمیل شده و قرار است درجریان سال جاری کار آبرسانی آن آغاز شود.
بنا بر اظهارات مسئولان این شرکت، آب رسانی ازمجرای بند شاه توت که پروژهای بزرگتری دراین بخش محسوب میشود، حداقل 5 سال زمان را در برخواهد گرفت.
عبدالجلیل سروش-
خبرگزاری جمهور