من پای مسئولین درجه یک کشور را در قضیه مهاجرین دخیل ساختم

عالمی بلخی، عالم دین و فعال سیاسی بوده است؛ نماینده مردم کابل در پارلمان بود که وارد رقابت انتخابات ریاست جمهوری شد. با تشکیل حکومت وحدت ملی، آقا عالمی بلخی بعنوان وزیر امور مهاجرین از پارلمان رأی اعتماد گرفت. وزارت امور مهاجرین تا آن زمان وزارتی در حاشیه و فراموش شده بود که نه برای مهاجرین کار اساسی انجام داده و نه حتی توانسته گلیم خود را از آب، بکشد. عالمی بلخی در همان آغازین روزهای وزارتش طرح هایی داشت که نشان از تغییر در این وزارت می داد؛ وی سفرهایی به پاکستان و ایران رفت و با دست پر برگشت. متن ذیل گفتگوی خبرگزاری جمهور با ایشان است:
تشکر از شما جناب آقای عالمی بلخی که وقت تان را در اختیار خبرگزاری جمهور قرار دادید؛ تاحال در طول چهارده سال گذشته وزارت مهاجرین در چوکات حکومت، یک نقش محوری را نداشته؛ چنانچه وزاریی که تاحال در وزارت مهاجرین بوده چهره های کارآمد نبودند؛ با وجود اینکه حداقل ۶ میلیون مهاجر فقط در ایران و پاکستان داریم و بیجا شده های داخلی زیادی هم داریم؛ اینکه به وزارت امور مهاجرین نقش مهم نداده اند چه بوده به نظر شما؟
وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان، وزارتی است که با بیش از ۱۲ میلیون نفوس کشور سر وکار دارد که نصف این مجموع در داخل کشو و نصف هم در بیرون از کشور هستند. جالب این است که هر وزارت در یک عرصه از زندگی مردم کار میکند ولی وزارت مهاجرین در تمام عرصه های زندگی مردم کار می کند. آنچه که نیاز یک زندگی انسانی است باید وزارت مهاجرین به آن توجه داشته باشد، از تعلیم و تربیت گرفته تا صحت تا اشتغال تاهمه نیازمندی هایی که یک فرد و یک فامیل دارد باید مورد توجه قرار بگیرد. بنابراین کاریست بسیار ثقیل؛ از جانب دیگر، بودجه بسیار سنگین ضرورت دارد. فکر میکنم که همین مسایل سبب شده باشد که در گذشته به وزارت امور مهاجرین توجه چندانی صورت نگرفته باشد و همیشه این وزارت به عنوان یک وزارت فراموش شده و توجه به امور مهاجرین و معضلات مهاجرت همیشه به عنوان یک مسئله دسته دوم تلقی میشد. یک علتش شاید این باشد که هنوز هم در کشور ما بحران و جنگ دوام دارد، همزمان بااینکه جنگ و بحران دوام دارد توجه به کسانی که از جنگ متاثر شده نیز کاری سخت است. در این سالها اولویت را مسائل جنگ و امنیت تشخیص داده بودند و نه به پیامدهای جنگ! و بحث دیگر که می تواند مطرح باشد این است که مهاجرین تمایل به بازگشت نشان نداده اند. طی ده سال شاهد بودیم غیر از یکی از سالها که عودت مهاجرین یک ونیم میلیون بوده؛ بعد از آنسال، سیر نزولی پیدا کرد و ارقام پایین آمد. تا در سال ۲۰۱۵ میزان عودت کنندگان، به ۱۷ هزار نفر رسید. لذا سیر نزولی عجیب داشته و امسال دوباره عودت مهاجرین، سیر صعودی پیدا کرده است. ما در مجموع سال ۲۰۱۴ هفده هزار مهاجرعودت کننده داشتیم و در سال ۲۰۱۵ فقط در شش ماهه اول سال، نزدیک به ۵۰ هزار عودت کننده داشتیم. یعنی در شش ماه اول امسال، عودت مهاجرین از سه برابر یکسال کامل، بیشتر است.

یکی از برنامه هایی که شما داشتید یک سفر به پاکستان رفتید، یک سفر به ایران داشتید؛ حداقل طوری که ماشاهدش بودیم دستاوردهای خوبی داشتید. این دستاورد های خوب یک مقدار توقعات را از شما بالا برده است. خوب طبعاً در این حالت، نیازمند پشتیبانی و حمایت از شما هستیم. سران حکومت وحدت ملی تا چه حدی از شما حمایت می کنند؟
ما طی چند مدت تلاش کردیم که یک موضوع فراموش شده را به یاد بیاوریم و یک پدیده مهم ملی را از حاشیه به متن بکشانیم. در این قسمت ما توانستیم یک ذهنیت مثبت را نسبت به پدیده مهاجرت به وجود بیاوریم و ما بخاطر اینکه مسئولین اول مملکت را در حل مشکل مهاجرین فعال ساخته باشیم، طرحی را پیشنهاد کردیم که پای مسئولین درجه یک مملکت را در قضیه مهاجرین دخیل بسازیم. من پیشنهاد کردم که یک کمیسیون برای قضیه مهاجرین به وجود بیاید که مسئولین حکومت از این پیشنهاد ما استقبال کردند. در جلسه تاریخ ۲۶ حمل امسال در کابینه، کمیسیون عالی مهاجرت تصویب شد که در رأس آن کمیسیون، رییس جمهور است و اعضای کمیسیون داکتر عبدالله است، آقای دانش است و ۱۵ وزیر نیز عضو هستند و چند تا هم ریاست های مستقل که در مجموع ما برای تصمیم گیری و حل مشکلات مهاجرین مجموع ادارات را دخیل ساختیم. بنابراین ما هر روز شنبه جلسه برای مهاجرین برگزار میکنم تحت ریاست رییس جمهور و بعد هم ما طرح کمیته فرعی شورای وزیران را داریم که احتمالا ماهی یکبار جلسه کمیته فرعی شورای وزیران در رابطه با مهاجرت را تحت ریاست شخص داکتر صاحب عبدالله برگزار می کنیم. بلاخره نه رییس جمهور و نه رییس اجرایی در مورد مسایل مربوط به مهاجرین بی تفاوت بوده نمی توانند و ما عملاً پای ایشان را کشاندیم تا حامی باشند و بلاخره در حل مشکلات مهاجرین، دخیل باشند.

یکی از کارهایی که به نظر می رسد شما باید انجام بدهید؛ در دو حوزه باید تغییر بیاورید. یکی در حوزه مشکلات مهاجرین و یکی هم ظرفیت کاری کارمندان وزارت امور مهاجرین. این وزارت، نیروی کارآمد و باتجربه و باسواد، حداقل تا حالا نداشته؛ در این راستا شما تغییری در نظر دارید؟
البته در قسمت کادرهایی که در وزارت وجود دارد ما چهارچوب قانونی داریم که قانون اصلاحات اداری و خدمات ملکی است؛ فراتر از قانون نمی شود عمل کرد. قانون راهکارها را مشخص ساخته، افرادی که ضعیف باشند میشه که در ارزیابی سالانه در مورد آنها تجدید نظر صورت بگیرد و طبیعتاً آدم باید یک سال انتظار بکشد تا سال تکمیل شود و در این یک سال آدم بفهمد که افراد چقدر ضعف دارند و چقدر نقطه قوت دارند. در ختم سال میخواهیم این ها را ارزیابی بکنیم، بعد اگر کسانی ضعیف باشند، جایگزینشان افراد دیگری شوند. بنابراین از یک جانب کار سخت است و از طرفی، در یک نظام قانونمند، کارمندان و مامورین مصونیت شغلی دارند این قسمی نیست که هر وزیر جدید آمد کارمندان را پس کند و کسان دیگر را بجای شان جابجا کند. خب این خوبیهایی دارد و عیبهایی هم دارد. ولی در مجموع با یک تدبیر که نه همکاران آسیب بیبنند ونه اداره آسیب بیبند باید بگونه ای کار بکنیم که هم آهسته آهسته به پیش حرکت بکنیم و هم چهارچوبهای قانونی و حقوقی را رعایت کرده باشیم و هم مصونیت های شغلی کسانی که در این وزارتخانه ها مصروف کار هستند آسیب نبینند.

شما یک سفر به پاکستان داشیتد؛ نوع نگاه پاکستانی ها به مهاجرین ما چگونه است؟ چه می کنند با مهاجرین ما و شما چه می کنید؟
ما دو بخش مهاجر در پاکستان داریم؛ یک میلیون وششصد هزار مهاجر راجستر شده و دارای شناخت کارت هستند و در حدود یک میلیون فاقد مدرک هستند و آنهایی که دارای کارت هستند پاکستان قبلا طی یک تعهد سه ساله پذیرفته که این ها را به صورت اجباری از پاکستان اخراج نمی کند و تعهد سه ساله پاکستان به تاریخ ۳۱ دسامبر ماه میلادی خاتمه پیدا می کند و تمدید این روند را پاکستانی ها منوط ساخته به این که افغانستان یک طرح روشن برای عودت داشته باشد. ما فعلاً روی این طرح کار می کنیم و قرار است در آینده نزدیک با مقامات جمهوری اسلامی پاکستان جلسه ای داشته باشیم تا این طرح را ارائه بکنیم. امیدوار هستم که با ارائه طرح جامع عودت ما بتوانیم نظر مقامات پاکستان را جلب بکنیم و آنها یک بار دیگر پای تعهدی امضا بکنند که مهاجرینی که در آنجا هستند به اخراج اجباری مواجه نشوند و ما انتظار داشتیم بخشی از مهاجرینی که در پاکستان ثبت و راجستر شده نیستند مانند سایرین ثبت و راجستر می شدند.
بعد از مذاکراتی که با پاکستانی ها کردیم چون همان روزهایی که من در وزارت آمدم ۲۰۰ تا ۳۰۰ فامیل از پاکستان اخراج می شدند، ما درصحبت هایی که با پاکستانی ها داشتیم آنها متقاعد شدند که این ها راجستر شوند... در مجموع آنچه که ما یافتیم این است که پاکستانی ها برای شان بسیار مهم است که در ختم نزدیک چهل سال میزبانی از مهاجرین افغانستان در پاکستان، آنها نمی خواهند خاطره بد از خودشان در ذهن مهاجرین برجا بگذارند، نمی خواهند در پایان دوره مهاجرت که آخرین مراحل خود را در پاکستانی طی بکند اینها بیایند و برخوردی بکنند که رفتار مثبت چهل ساله خودشان را با یک سئوال جدی مواجه بسازند.

مناسبات سیاسی میان افغانستان و پاکستان، روی وضعیت مهاجرین تأثیر دارد؟
خب خواهی نخواهی تأثیر دارد ولی آنچه که مطالعه کردم تاثیرش بسیار زیاد ندارد.

شما سفری هم به ایران داشتید؛ دستاوردهایی که در این سفر داشتید حداقل بازتاب اش در میان مهاجرین ما زیاد بود؛ مهمترین دستاوردی که شما از سفر به ایران داشتید چه بود؟ روی چه محورهایی صحبت و توافق کردید؟
چند تا موضوع را در آنجا داشتیم که به نظر من در صدر همه مسایل که از اهمیت بسیار برخوردار بود بحث تحصیل فرزندان مهاجرین بود. آنهایی که در گذشته در ایران فاقد مدرک بودند و فرزندان شان نمی توانستند در مدارس ایران شامل شوند. ما طی دو سفری که داشتیم این موضوع را تعقیب کردیم؛ سفری که همراه رییس جمهور بودم در آن سفر حضور من بازتاب زیادی نداشت و تحت الشعاع رییس جمهور بود؛ ولی خواهی نخواهی ما دنبال این کارها بودیم و از همان زمان این مسایل را مطرح کردیم. سفر دوم که رفتیم صحبت های سفر اول نتیجه داده بود و بعد ما در سفر دوم تعقیب کردیم و بلاخره مقام معظم رهبری جمهوری اسلامی ایران دستور داد که تمام فرزندان مهاجر در سالجاری با آغاز سال تحصیلی نباید از مدارس بیرون بمانند؛ چه کسانی که دارای مدرک اقامتی هستند یا نیستند. باور من این است که این از هرچیزی مهمتر است بخاطر اینکه اولاد این وطن درس بخوانند و سواد یاد بگیرند و از بی سوادی بیرون شوند. موضوعات دیگری که با آنها داشتیم در قسمت تمدید کارت مهاجرین که همان زمان جریان داشت و ما صحبت داشتیم، هزینه هایی که جمهوری اسلامی ایران از مهاجرین می گیرد، به نظر من یک مقدار نامتعادل است. با آنها صحبت کردم و آنها وعده دادند که سر فرصت باید بنشینیم و روی این موضوعات بحث شود. مذاکرات ما با آنها در واقع جریان دارد، ما چند وقت دیگر شاهد حضور هیئت عالیرتبه جمهوری اسلامی ایران در افغانستان خواهیم بود و روی مسائل صحبت خواهیم کرد.
بعضی خانواده های مهاجر که دارای پاسپورت هستند و وقت شان در آخر جوزا به پایان می رسید، با مسئولین ایرانی صحبت کردیم و در نهایت برای ما وعده دادند که آنها اقامت شان را تمدید می کنند. ما بحث زندانی های افغان در ایران را مطرح کردیم که به نظرم بسیار مهم است و گاهی تنش های سیاسی و تبلیغاتی بین ایران وافغانستان به وجود می آورد. ما از شخص مقام رهبری جمهور اسلامی ایران خواستار عفو و تخفیف مجازات آن دسته شدیم که ایشان گفتند در کمیته مشترکی که بین هر دو کشور است به این موضوع رسیدگی شود، یک لیست تهیه شود و ما موافق هستیم.
در قسمت فاقدین مدرک در پرنسیب، مقامات جمهوری اسلامی ایران قبول کردند که این فاقدین مدرک راجستر شوند تا ما دیگر افغانی فاقد مدرک در ایران نداشته باشیم. چگونگی پروسه راجستر اینها از موضوعی است که هنوز بین ما وجمهوری اسلامی ایران نهایی نشده و مذاکره سرش جریان دارد. طبعاً در عرصه های مختلف فرهنگی، قضایی و اقامتی سایر نیازمندی هایی که مهاجرین دارد ما صحبت هایی داشتیم، از جمله در رابطه به اینکه مهاجرینی که در ایران زندگی میکنند و سند اقامتی دارند یا کارت دارند یا پاسپورت دارند بدون این که سندشان باطل شود زمینه ای فراهم شود که اینها بتوانند به افغانستان بیایند و دوباره برگردند؛ بیایند در افغانستان و مطالعه بکنند و ببینند که اگر میتوانند زمینه و شرایط مناسب را برای زندگی شان فراهم بکنند، عودت دائمی را انتخاب بکنند.
در رابطه با بحث عودت مهاجرین ما در آنجا صبحت داشتیم، همان قسم که در رابطه با پاکستان گفتیم، ایران هم نزدیک چهل سال است که پذیرای مهاجرین است که جای تشکر و تقدیر دارد؛ کم کم حضور مهاجرین ما سر این ها دیر میشود، صاحبخانه امکان دارد حوصله اش تنگ شود، انتظار بازگشت مهاجرین را دارند که در پلان عودت و بازگشت، مخصوصا در اجلاس چهارجانبه ای که ما در تهران داشتیم، طرحی را ما ارایه کردیم که براساس آن طرح، ما ۱۶۶ میلیون دالر را از دونرها و کشورهای مختلف مطالبه کردیم که برای عودت مهاجرین کمک بکنند که تسهیلاتی ایجاد شود برای مهاجرینی که به افغانستان بر می گردند.
در رابطه به رفت و برگشت مهاجرین به افغانستان، توافق صورت گرفت که زمینه ای فراهم شود که رفت و آمد مهاجرین به افغانستان سبب ابطال سند مهاجرین نشود. اما راهکار عملی اش ضرورت به گفتگو دارد که چهارچوبه عملی باید سنجیده شود؛ براساس کدام طرح و باکدام سند این ها بتواند از مرز عبور کنند؟ باکدام سند بروند؟ اینها مواردی است که ضرورت به یک سلسه گفتگو و صحبت دارد.

فکر می کنید چقدر زمان طول بکشد؟
باورم این است که شاید تا دوماه دیگر بتوانیم به یک جایی برسانیم...

موسسات بین المللی مثل UNHCRو سازمان بین المللی مهاجرت IOMو کشورهای بین المللی چقدر با شما همکاری دارند در قسمت عودت مهاجرین؟
کم کم همکاری شان شروع میشود، اینها در گذشته یک ملاحظه داشتند، صحبت هایی که داشتیم، طرح هایی که داشتیم، بلاخره برنامه هایی که ارائه کردیم، برای اینها جالب و قابل قبول بود. کم کم در صحنه می آیند و فکر می کنم که وضع در این عرصه روز به روز بهتر خواهد شد.

یعنی شما موفق شدید که قناعت آنها را بگیرید و توجه بیشتر آنها را جلب کنید؟
فعلا قانع شده اند که بیشتر از گذشته توجه کنند

شش میلیون مهاجر ما در ایران و پاکستان زندگی می کنند، این سازمان های بین المللی با آن کشورها همکاری مالی دارند؟
بله آنان همکاری مالی دارند هم با پاکستان و هم با ایران. یکی همکاری هایی که UNHCR با این دو کشور دارد که با پاکستان بیشتر است و با ایران یک مقدار کمتر است و در قسمت ارائه خدماتی که برای مهاجرین ارائه می کنند از قبیل مسایل صحی، مسایل تعلیمی و بعضی موارد دیگر را اینها پوشش می دهند. البته نه به آن میزان که کشورهای ایران و پاکستان مصرف می کنند ولی حداقل این ها هم یک سهم می گیرند در مصارف و یک بخش دیگر که کمک ها دریافت میکند از طریق طرحی است که برای ۵ سال اعتبار دارد و ۲ سالش سپری شده، در این طرح، نزدیک دو میلیارد دالر پول اعتبار و تخصیص داده اند که این سه تا کشور می تواند از این پول برای حل مشکل مهاجرین و عودت شان استفاده بکنند. افغانستان برای عودت و ایران وپاکستان برای حل مشکل مهاجرین. این کشورها سالانه میتوانند طرح بدهند و این مبلغ ها را دریافت کنند؛ هم پاکستان و هم ایران در سالهای گذشته طرح های خود را داده اند اما به اندازه طرح شان پول دریافت نتوانستند. پولی که دریافت کردند نسبت به مطالبات شان محدودتر بوده؛ اما افغانستان در سال های گذشته یک طرح روشن و جدی نداشته. ما امسال برای اولین بار یک طرح داشتیم، امیدواریم که انشاءالله بتوانیم دستاوردهایی دراین رابطه داشته باشیم .
خبرگزاری جمهور- کابل