شورش شاهزادگان در دربار سلطان

ولیعهد عربستان سعودی با بازداشت ده‌ها نفر از جمله ولید بن طلال؛ میلیاردر بانفوذ سعودی، قدم‌های بلندی برای تحکیم پایگاه سیاسی و اقتصادی خود در قدرت برداشته است.
فرمانده گارد ملی و فرمانده نیروی دریایی سعودی هم برکنار شده‌اند.
نام برادر بن لادن و رئیس بنیاد مالی بن لادن در ریاض هم در بین بازداشت شدگان گزارش شده است.

چهار وزیر فعلی و بیش از ۱۰ مقام سابق و ۱۱ شاهزاده سعودی بازداشت شده‌اند که یکی از مشهورترین آنها شاهزاده ولید بن طلال، میلیاردر سعودی و سرمایه‌گذار شرکت‌های توییتر و اپل است.
کمیته مبارزه با فساد چند ساعت بعد از تشکیل، دستور بازداشت‌ها را صادر کرده است. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، ریاست این کمیته را به عهده دارد.

کمیته مبارزه با فساد عربستان سعودی در اطلاعیه‌ای اعلام کرده است که "این سرزمین پایدار نخواهد ماند، مگر آنکه فساد ریشه‌کن شود و افراد فاسد پاسخگو باشند."

کاملا روشن است که فساد، بهانه ای بیش نیست و این اقدامات بخشی از یک برنامه بزرگتر برای تأمین کامجویی های قدرت طلبانه شاهزاده جوان و سودایی سعودی و تحکیم پایه های قدرت و سلطه او به عنوان پادشاه آینده عربستان است و رویدادهای اخیر تنها آغاز یک زلزله سیاسی پرقدرت و به احتمال قوی ویرانگر در آن کشور خواهد بود.

البته این هرگز بدان معنا نیست که غول های بزرگ ثروت و قدرت از جمله افرادی مانند شاهزاده ولید بن طلال که ثروتمندترین مرد عرب و جزو ثروتمندترین مردان جهان به شمار می رود و مجموع دارایی او به بیش از ۱۸ میلیارد دالر می رسد و نیز برادر اسامه بن لادن که او هم صاحب ثروتی عظیم و افسانه ای در عربستان به حساب می آید، هرگز به فساد، آغشته نیستند. آنها بخشی عظیم از دارایی های حیرت انگیز شان را از مسیر فساد و دستبرد به بیت المال به دست آورده اند؛ اما آنچه بازداشت های بی سابقه شاهزادگان و مقام های ارشد حکومتی که زیر نام مبارزه با فساد صورت می گیرد را از مبارزه ای واقعی با فساد، متفاوت می کند، رهبری کمیته مبارزه با فساد از سوی محمد بن سلمان؛ شاهزاده خودکامه سعودی است.

او که از زمان به دست گرفتن قدرت توسط پدرش سلمان، روز به روز، دایره قدرت و نفوذش را توسعه داده و اکنون عملا اداره امور کشور را به دست دارد و برای تصاحب کرسی های ثروت و سلطه در عربستان، از هیچ اقدامی برای سرکوب مخالفان و منتقدانش، دریغ نمی کند، تجسم بارز فساد و سوء استفاده از قدرت است؛ بنابراین، هیچکس این توجیه را که بازداشت های اخیر، بخشی از یک مبارزه فراگیر و بی امان با کانون های بزرگ فساد و فتنه شاهزادگان در دربار سلطان است، نخواهد پذیرفت.

با این حال، رویدادهای بی سابقه اخیر نشانگر آن است که عربستان سعودی به سرعت در حال پوست انداختن است. این کشور که سال ها از سوی پادشاهان خودکامه خاندان سعود، رهبری شده که قدرت خود را مرهون سیطره بلامنازع محافظه کاران، سلفیون افراط گرا و پدرخوانده های مذهب و ثروت و سنت بوده است، اینک مهیای عبوری دشوار و پرهزینه از سنت به مدرنیته می شود؛ اما هرگز نباید انتظار داشت که این عبور، کاملا آسان و خالی از خطر انجام شود؛ زیرا آنچه اکنون جریان دارد، انجام مبارزه ای افراطی با  افراط گرایی است و این امر، رویدادهای اخیر را به نبردی میان دو جبهه افراط، شبیه می سازد که حاصل آن، جز ویرانی و شکست و اضمحلال و فروپاشی نخواهد بود.

از جانب دیگر، پوست انداختن سنت برای گذار به مدرنیسمی عریان، هیچگاه نمی تواند رویدادی خوش یمن و خوش آتیه برای کشوری تعبیر شود که سال ها در لاک سنت، زندگی کرده و در تجربه زیسته سیاسی و اجتماعی و فرهنگی آن، آنچه اکنون جریان دارد، هرگز مفهوم و قابل درک و شناخته شده نیست.

شاهزاده جوان و بلندپرواز سعودی، راه سختی در پیش دارد. مصاف او با شاهزادگان و امپراتوری های افسانه ای قدرت و ثروت و سلفیت، تازه آغاز شده است.

نکته مهمی که در این میان، نباید فراموش شود این است که تقلای سنگین و بی امان محمد بن سلمان، هرگز برای دموکراسی و حاکمیت قانون و حضور مردم در حیات سیاسی و اجتماعی عربستان سعودی نیست. او نیز در واقع، در حال پیمودن همان راهی است که دیگر شاهزادگان سعودی، برای رسیدن به تاج و تخت، طی کرده اند؛ اما شیوه ای که او در پیش گرفته، اندکی متفاوت از آنهاست. او برخلاف اسلافش، به جای آنکه در این زمینه از محافظه کاران، پاسبانان پایگاه فرسوده سنت و سکان داران سلفیت، مدد بجوید، در صدد است با اتکای بر زور و قوه قهریه و با حمایت طیف های در سایه و اکثریت انکارشده جامعه سنتی سعودی یعنی جوانان و زنان و نوگراهای تغییرطلب و دگراندیش، به مصاف و مواجهه کانون های کهنه قدرت و ثروت و مذهب حاکم بر سرنوشت سیاسی عربستان برود؛ اما هدف او نیز تأمین و تعمیم سلطه حد اکثری، بی حد و حصر، اقتدارگرایانه و غیر دموکراتیک اش برای ده ها سال پیش رو بر عربستان سعودی است.

البته او در این مسیر، از حمایت های مستقیم و گسترده امریکا و غرب و اسراییل نیز برخوردار است؛ بنابراین برای مشخص شدن نتایج و پیامدهای این مواجهه سنگین و دشوار، باید زمان بیشتری بگذرد.

محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور