جان ساپکو؛ بازرس ویژه امریکا برای بازسازی افغانستان، بار دیگر گفته است که به مدارکی دست یافته که نشان میدهد بیش از ۵۰ درصد نفت مورد نیاز نیروهای دولتی حیف و میل میشود.
جان ساپکو گفته:«بخش بزرگی از پولی را که ما هزینه میکنیم هرگز به دست سربازان ارتش و پولیس که نیاز دارند نمیرسد. من پروندههای مستندی از مقامهای آلوده به فساد دارم که نشان میدهند این مقامها مواد نفتی و جنگافزارهایی را که ما کمک کردهایم دزدیده و آنها را به طالبان فروختهاند.»
او افزوده که مافیای فساد در حکومت افغانستان جای گرفته؛ اما تلاشهای حکومت باعث خوشبینی محتاطانه او شدهاست.
ریاست جمهوری میگوید که برای نخستین بار بیش از ۱۵۰ مقام امنیتی بازنشسته شدهاند، تغییرات جدیدی در وزارتهای دفاع و داخله به میان آمده، اصلاحات در پیمانهای نهادهای امنیتی ایجاد شده و سربازان بایومتریک شدهاند تا جلو سربازان خیالی گرفته شود.
این اقدامات اما هرگز کافی نیستند؛ حتی اگر به اندازه ای اثر داشته باشند که امیدواری فرد بدبین و ناامیدی مانند جان ساپکو را نیز فراهم کرده باشند. دلیل این برداشت بدبینانه نیز کاملا روشن است: فساد و مافیا تا عمیق ترین لایه های حکومت افغانستان در عالی ترین سطوح، رخنه و رسوخ پیدا کرده و مبارزه با آن، نیازمند یک انقلاب شگرف، فراگیر و به شدت سختگیرانه و جدی است؛ کاری که دست کم در حال حاضر، نه اراده ای برای انجام آن در دولت افغانستان وجود دارد و نه مکانیزم ها، کارابزارها، زمینه ها، ظرفیت ها و پیش نیازهای اساسی لازم برای این امر خطیر و بنیادی، در دسترس است.
رهبران دولت وحدت ملی نیز به خوبی از عمق و دامنه نفوذ و سلطه مافیای فساد در لایه های پیدا و پنهان حاکمیت آگاهی دارند؛ اما توان تقابل را از کف داده اند؛ زیرا در جایی که می توانند مقابله کنند، نمی خواهند و در جایی که می خواهند مقابله کنند، نمی توانند. این اصلی ترین معضل مبارزه با فساد در افغانستان است.
به بیان روشن تر، مافیای فساد مستولی بر مقدرات دولت داری در افغانستان اکنون به اندازه ای قدرتمند و بزرگ و هار شده است که ابزارها و موانع بازدارنده آن، بسیار مقاوم تر و مستحکم تر و کارآمدتر از ابزارها و سازوکارهایی است که دولت افغانستان برای مقابله با آن، تدارک می بیند. به همین دلیل، مبارزه با فساد خود تبدیل به فسادی دیگر می شود و سازمان های مسؤول این امر، در خدمت دستگاه های فاسد قرار می گیرند. اگر اینگونه نبود، فسادی به صراحت و آشکارگی فروش تسلیحات و تیل مورد نیاز نیروهای امنیتی به طالبان، هرگز امکان ظهور و انجام پیدا نمی کرد؛ اما در فساد چندلایه ای که بر دستگاه های مختلف دولتی، سلطه پیدا کرده است، این کار به آسانی امکان پذیر است؛ به گونه ای که حتی جان ساپکو هم که خود یک امریکایی است و لزوما از حمایت های خارجی نیرومندی برای افشاگری و مبارزه برخوردار است، علیرغم در دست داشتن مدارک مستدل و دقیق از دست داشتن افراد و چهره های شاخص نظام در تاراج اموال، دارایی ها و سرمایه های مربوط به نیروهای امنیتی و فروش جنایتکارانه آن به تروریست های طالبان، عملا کاری از پیش برده نمی تواند.
این نشان می دهد که فساد شایع در دولت افغانستان، نیرومندتر از هر نیروی متقابل و ضد فساد دیگر است؛ چرا؟ به این دلیل که فساد، تنها یک عارضه اداری صرف نیست؛ بلکه مجموعه ای از چالش ها و آسیب ها دست به دست هم داده و فساد را به مافیایی غیر قابل مهار و مبارزه و کنترل، بدل کرده اند.
رقابت های جاه طلبانه و منفی رهبران حکومت وحدت ملی برای حفظ و گسترش دامنه قدرت خود و اطرافیان و نزدیکان خویش، یکی از مهم ترین موانع مبارزه با فساد و چه بسا از مظاهر مهم آن است. به عنوان نمونه، اشرف غنی مدعی می شود که وزارت داخله، قلب فساد است. در آنسو جناح عبدالله برآشفته می شود و تریبون های همسو با آن ادعا می کنند که فساد اصلی در وزارت دفاع و ریاست جمهوری، جریان دارد. این رقابت جناحی نه تنها مانع مبارزه با فساد می شود؛ بلکه به رشد و قدرت گیری و افزایش توان بازدارندگی مفسدان بزرگ و شبکه های مافیایی مرتبط با آنها در درون دولت، کمک می کند تا جایگاه خود را مستحکم تر کرده و این هیولای بنیان برانداز را فربه و فربه تر سازند.
پشتوانه های خارجی فساد هم یکی دیگر از عوارض اصلی است. به عنوان مثال، چرا فریادها و دادخواهی هایی مکرر جان ساپکو را پیش از همه کاخ سفید نمی شنود تا برای مهار فساد در افغانستان اقدام کند؟ بدیهی است که پیوندهای پیچیده ای میان مافیای فساد و ابرقدرت های خارجی و نیروهای نظامی آنها در افغانستان وجود دارد که مانع از مبارزه با فساد می شود.
جنگ، مواد مخدر و حکومت داری بد، ضعیف، بی ظرفیت و بی برنامه هم از دیگر مواردی هستند که به رشد و توسعه فساد کمک می کنند و به این ترتیب، زمینه را برای رشد و رونق بازار آن در افغانستان، بیشتر از پیش، فراهم می نمایند.
عبدالمتین فهرمند-
خبرگزاری جمهور