مذاکرات ریاض؛ علیه ایران و اروپا

 
مذاکرات ارشدترین دیپلمات‌های امریکا و روسیه در ریاض، پایتخت عربستان به پایان رسید. آنان روز گذشته (سه شنبه 30 دلو) چهار ساعت پشت درهای بسته در مورد جنگ اوکراین و احتمالا مسائلی دیگر، از جمله پرونده هسته‌ای ایران گفتگو کردند. این رویداد فوق‌العاده خشم اوکراین و اروپا را برانگیخت و نشان داد که امریکا در مواردی که منافعش اقتضا کند، بی‌درنگ و به آسانی پشت استراتژیک‌ترین متحدان خود را خالی می‌کند. این روایت در مورد روسیه نیز صادق است؛ آنچنان که در سطحی فروتر در مورد برخی دوستان ما هم صدق می‌کند.سیاست همین است. در سیاست چیزی به نام تعهد اخلاقی، بی‌معنا است. حتی ایدئولوژیک‌ترین نظام‌های اسلامی هم بار و بهره‌ای از تعهد اخلاقی ندارند، اما پیمان‌شکنی‌های شانهمانند خودشان در معادلات مهم جهانی، دیده نمی‌شود.

بر پایه اذعان مقامات امریکا و روسیه، مذاکرات دیروز ریاض، برای هردو طرف مثبت بود. این بدان معنا است که روند ریاض به خوبی پیش خواهد رفت و به چشم‌اندازهای حیرت‌آوری منتهی خواهد شد. فراتر از حل‌وفصل جنگ اوکراین، خروجی مهم دیگر این مذاکرات، عادی‌سازی کامل روابط روسیه و امریکا خواهد بود. با این حال، آنچه دیروز در ریاض اتفاق افتاد، آغاز یک روند تازه نبود، بلکه ادامه روندی بود که با سقوط نظام بشار اسد در سوریه رقم خورد، اما رویارویی دیپلماتیک روز گذشته آن را آشکار کرد و واگذاری بخش‌های اشغال‌شده اوکراین به روسیه، کاملا از آن پرده‌برداری خواهد کرد.
به بیان روشن‌تر سقوط دولت اسد، نتیجه معامله پنهان روسیه با امریکا بود. اکنون این ترامپ است که با حاتم‌بخشی 20 درصد خاک اوکراین به روسیه و البته طی یک فرایند طولانی در قالب مذاکرات صلح که طنز تلخ آن غیبت جوانب اصلی و فرعی مذاکره، یعنی اوکراین و اروپا است، سهم روسیه را از معامله پنهان بر سر سوریه به پوتین پرداخت می‌کند.

سوریه گلوگاه راهبردی ورود و نفوذ روسیه به خاورمیانه بود، اما مسکو در ظاهر به آسانی این روزنه را به روی خود بست؛ اقدامی عجیب و شگفتی‌انگیز برای کسانی که از پشت پرده بی‌خبرند. حالا روسیه در هردو میدان سوریه و اوکراین دست باز و برتر را دارد؛ هم حضور سرگئی لاوروف در نشست ریاض مقتدرانه بود و هم تحریرالشام مسلط بر سوریه اخیرا از تمایل خود به از سرگیری روابط با روسیه خبر داده است. این تمایل اما در مورد ایران، به عنوان متحد استراتژیک روسیه در سوریه، نه‌تنها ابراز نشده، بلکه گروه حاکم جولانی، با جولان تبلیغاتیسنگین خود علیه ایران، این کشور را دشمن درجه یک سوریه نشان می‌دهد. ایران از پشت خنجر خورد و بازنده اصلی در میدان خاورمیانه بعد از 7 اکتوبر بود.

ایران تنها با انزوای دیپلماتیک از سوی غرب مواجه نیست، با انفعال دیپلماتیک از سوی دستگاه سیاست خارجی خود نیز رنج می‌برد. برای همین است که ناگزیر است هم در میدان و هم در دیپلماسی، شکست‌های سخت و سنگین پی در پی را به جان بخرد.

برعکس، روسیه بعد از سه سال جنگ تمام‌عیار نه با اوکراین، بلکه با کلیت غرب و ناتو، به گونه‌ای در مذاکرات صلح ریاض حضور یافت که گویی امریکا از او دعوت کرده که شرایط مذاکره را تعیین کند.
«در حالی که کی‌یف و متحدان اروپایی‌اش با نگرانی این مذاکرات را دنبال می‌کنند، به گزارش رویترز، یک مقام امریکایی اعلام کرد که «مسکو یک خواسته جدید و مهم» را مطرح کرده است.
‏
او توضیحی درباره این خواسته نداد، اما سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفت خودداری ناتو از قبول عضویت اوکراین در این ائتلاف کافی نیست، بلکه باید فراتر رفته و وعده‌ای را که در نشست سال ۲۰۰۸ بخارست مبنی بر پیوستن کی‌یف در آینده‌ای نامشخص به ناتو داده بود، لغو کند.
‏او گفت در غیر این صورت، این مشکل همچنان جوّ قاره اروپا را «مسموم» نگاه خواهد داشت.»

این مطالبات، افزون بر آن که نشانه قدرت روسیه در میدان و دیپلماسی است، عمیقا استراتژیک و آینده‌نگرانه و مبتنی بر دیدی وسیع نسبت به جایگاه آینده مسکو در معادلات جهان است.

بی‌جهت نیست که دولت ترامپ موافق است که اوکراین طبق خواست مسکو، هرگز به ناتو ملحق نشود و از بازپس‌گیری بخش‌های اشغال‌شده خاکش هم چشم‌پوشی کند.
به این ترتیب، نه‌تنها روسیه به خاطر زیر پا گذاشتن قوانین بین‌المللی و تعرض به اوکراین، به نهادهایی مثل سازمان ملل متحد و دادگاه‌های بین‎‌المللی پاسخگو نخواهد شد، بلکه پاداش‌هایی عظیم و امتیازاتی بی‌پایان نیز دریافت خواهد کرد.

مذاکرات دیروز ریاض به روشنی نشان داد که مسکو بازگشت خود به جایگاه برتر بین‌المللی و تثبیت موقعیت خویش در معادلات جهانی را به عنوان هم‌وزن امریکا آغاز کرده است و در چنین شرایطی، عاقلانه نخواهد بود اگر با پایبندی به موازین اخلاقیکه جای پایی در سیاست ندارد، پشت ایران را خالی نکند، یا در کنار متحدان اروپایی خود باقی بماند.

اکنون که با برخورد تجاری امریکا و روسیه با متحدین راهبردی خود، سر اروپا و ایران بی‌کلاه مانده است، آنان چگونه می‌توانند زیان‌های استراتژیک خود در شرق میانه و شرق اروپا را جبران کنند؟ والله اعلم!

نجیب‌الله نیک‌اندیش- خبرگزاری جمهور