از اجلاس دوحه چه بیرون می آید؟

نشست دوحه بعد از مدتها تبلیغ و انتظار از صبح امروز در دوحه آغاز شد.
مهمترین هدف برگزاری این اجلاس رسیدن به اجماع و نقاط مشترک میان کشورها در قبال طالبان، اتخاذ تصمیم جمعی، تعیین نماینده ویژه برای افغانستان از طرف سازمان ملل متحد و پاسخگو و مسئولیت پذیر ساختن طالبان عنوان شده است. در این اجلاس از طالبان هم دعوت شد، با وجود آنکه طالبان همیشه اصرار داشته اند که در اجلاس بین المللی دعوت شودند و شرکت کنند اما آنها برای حضور در این نشست، شروطی تعیین کردند که توسط برگزارکنندگان اجلاس مورد قبول قرار نگرفت. طالبان دعوت شدند اما ظاهرا قرار بوده آنها در دومین روز اجلاس در جلسات حاضر شوند؛ روز اول اجلاس رایزنی و هماهنگی میان نمایندگان کشورهای شرکت کننده، تعیین شده بود.

از جانب دیگر، معترضین افغانستانی، نهادهای مدنی و سیاسی افغانستانی نیز تقاضای دعوت و مشارکت در اجلاس را داشتند. از آنها نیز دعوت و نمایندگانی خواسته شدند. اما طالبان شروطی دیرهنگام مطرح کردند که تقریبا غیر عملی بود. آنها دخالت در تعیین آجندای نشست، مخالفت با تعیین نماینده ویژه و مخالفت با حضور نمایندگان غیرطالب افغانستانی در این اجلاس را خواستار بودند. آنها خواهان آن بودند که به تنهایی و بعنوان دولت و نماینده مردم افغانستان در دوحه شرکت و به همین عنوان به رسمیت شناخته شوند.

سرانجام امروز مشخص شد که طالبان نیستند و مخالفان طالب هستند.
واقعیت ملموس این است که میان کشورهای شرکت کننده در این اجلاس اختلافات عمیقی در قبال نوع تعامل و تقابل با طالبان وجود دارد. کشورهایی مثل چین و روسیه حتی با تعیین نماینده ویژه از جانب ملل متحد برای افغانستان مخالف هستند و ایران مواضعی فراتر از بحث صرف در ارتباط طالبان دارد و معتقد است مسائلی فراتر از طالبان نیز باید مشخص شود.

با توجه به اینکه اغلب کشورها در سطح نمایندگان ویژه در این اجلاس مشارکت دارند، و باتوجه به میزبانی ملل متحد و حضور شخص دبیرکل و باتوجه به اهمیت مسبوق به سابقه ی دوحه بعنوان میزبان این نشست، معلوم می شود که اجلاس حاضر، اهمیت زیاد و تعیین کننده ای می تواند داشته باشد اما چیزی که نتایج این اجلاس را مبهم می سازد عمق اختلافات کشورها و مهمانهای این نشست با یکدیگر است.

هرکدام از کشورهای مؤثر، توقعات و مطالباتی دارند. حکومت طالبان فراتر از تصور اهمیت پیدا کرده است. یک گروه تعیین کننده در سیاست بین الملل و سیاست منطقوی کشورهاست. هم می تواند متحدی ارزشمند باشد و هم ظرفیت تبدیل شدن به دشمنی خطرناک و خرابکار باشد. موقعیت استراتژیک افغانستان، اهمیت سرزمینی و دارایی های طبیعی این کشور، موجب شده کسی به آسانی از افغانستان و طالبان نگذرد. طالبان بعنوان گروه حاکم بر این جغرافیا ظرفیت تبدیل شدن به جنگجویان نیابتی را دارد و این مسئله ای نیست که کسی بتواند بی تفاوت از آن بگذرد.

امریکا و غرب تمایل دارد از طریق تعیین نماینده ویژه بر کارکردهای طالبان نظارت کند و آنچنانکه در زمان حکومت جمهوریت تجربه کردیم، دخالت های اثرگذار بر روند سیاسی افغانستان طالبان، و پاسخگو ساختن حاکمان طالب داشته باشد. بر حقوق بشر نظارت داشته باشد و گزارش های این نماینده ویژه برای تصامیم جامعه جهانی اثرگذار باشد.

نماینده ویژه به میزانی که می تواند موجب فشار بر طالب باشد می تواند تسهیل کننده تعاملات جهانی با این گروه باشد. گزارش های او می تواند در به رسمیت شناختن طالبان کمک کند و حتی می تواند بعنوان یک اهرم فشار در اختیار شورای امنیت قرار بگیرد. نماینده ویژه قطعا در زمین غرب بازی خواهد کرد و میدان عمل کشورهای منطقه و همسایه را تنگ تر خواهد ساخت.

مخالفت اغلب کشورهای منطقه با تعیین نماینده ویژه ریشه در همین مسئله و مسائل مشابه دارد. وزن نماینده ویژه بر روی نمایندگان کشورها و سفارتخانه های غربی حاضر در کابل خواهد افتاد و کفه ترازو را به ضرر همسایه ها سنگین خواهد کرد.

تعاریف متضاد و متناقضی از طالبان و حاکمیت در افغانستان میان کشورها وجود دارد. هر دسته از کشورهای متعارض نحوه و سطح خاصی از تعامل و تقابل با طالبان را می پسندند. بحث رسمیت یافتن طالبان، یقینا مورد مناقشه کشورهاست. پیش شرط های هر کشور در قبول و رد طالبان متفاوت از دیگران است. تعریف هرکشور از متعهد بودن و پاسخگو بودن طالبان متفاوت از هم است. تحریم و تشویق طالبان از مباحث اختلافی است. نحوه حمایت از نهادهای مدنی، آزادی ها و ارزش های حقوق بشری، سطح حمایت از معرضین و منتقدین طالبان و بسیار مسائل مبتلابه از مباحث اختلافی میان کشورهاست که می تواند موجب گسست و بن بست در نتایج این اجلاس شود.

به نظر می رسد که همین اندک افراد افغانستانی که بعنوان زنان و مدنی ها در این اجلاس شرکت کرده اند نسبت به سایرین احساس موفقیت بیشتری خواهند کرد چرا که میدان را خالی از طالب می بینند و به عینه سطح و موارد اختلاف کشورها را مشاهده خواهند کرد.

سیدجواد حجت- خبرگزاری جمهور