اسلام معتدل در پرتو آیات و روایات

در ماههای اخیر جدال میان سکولارها و طرفداران اسلام معتدل در فضای مجازی خاصتا صفحات اجتماعی بالا گرفته است. 
سکولارهای افغانستانی پس از شکست نظام،جمهوریت به شدت ستیزه گر شده و صبر و شکیبایی خویش را از دست داده اند و یکسره بدون تفکیک، قرائت ها و فهم های مختلف از دین و اسلام معتدل به آنها می تازند و همه ی این مذاهب و نحله ها را تندرو و بنیادگرا می خوانند و در کنار طالبان و سایر گروه های تکفیری قرار می دهند. 

سکولاریزم به گفته دکتر سروش یک پیشبینی داشت که ادیان رفته رفته ضعیف می گردد و هر روز کار سکولارها آسانتر می شود. اما این پیشبینی باطل از آب درامده است. 

بنابه گفته دانشمندان بزرگ، پیتر برگر و خوزه کازانو ادیان در بسیاری از کشورها قوی شده است. بنابراین سکولاریزم در سطحی کلان ستیزه‌‌گر شده است. 

این نوشته به صورت مختصر به اسلام معتدل با استناد به آیات و روایات و نظریات صاحبنظران می پردازد تا روشن شود که قرائتی معتدل از دین در طول تاریخ وجود داشته که حد فاصل میان افراط و تفریط قرار داشته باشد. 

عسکری اسلام پور کریمی در مورد قلمرو اعتدال و میانه روی در اسلام می گوید: « اعتدال و میانه روی از دیدگاه اسلام قلمرو وسیعی دارد و در همه جا به عنوان یک اصل خلل ناپذیر اسلامی مطرح می گردد و ابعاد فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، عقیدتی از جزئی ترین تا مهمترین موضوعات را در بر می گیرد». 

تعریف اعتدال در (ویکی پدیا): « اعتدال و میانه روی همانگونه که از نامش پیداست، به معنای پیمودن و گزینش راه میانه و وسط و عدم تمایل به دو طرف افراط و تفریط می باشد. این معنا در منابع اسلامی، با الفاظی چون «قصد»،«اقتصاد»،«اعتدال» و «وسط» بیان شده است».
 اعتدال در پایگاه اطلاع رسانی حوزه چنین بیان شده است: « اعتدال به معنای رعایت کردن حد وسط و حد میانه است و در مقابل تندروی و کندروی یا افراط و تفریط است چه در اعتقاد و چه در عمل». 
در (خبرگزاری دانشجو ): «اعتدال در زمینه ی اخلاق، یعنی بنای زندگی را بر قانون و برنامه های صحیح منطبق کردن، بذل توجه کافی به نیازها و امور مربوط به زندگی فردی و اجتماعی، مهمل نگذاشتن هیچ یک از ابعاد حیات انسانی و فدا نکردن هیچ کدام از آنها و در یک کلام در هر امری بین افراط و تفریط حد میانه را برگزیدن». 

قرآن مجید امت، اسلام را امت میانه و وسط می نامد و میفرماید:« و این چنین شما را امتی میانه (معتدل) ساختم تا بر مردمان گواه باشید». و در آیه ی دیگری امت سلامی را بهترین امت پدید آمده از میان مردم می داند. قرآن مجید دین اسلام را «حنیف»(معتدل)،(روم-- ۳٠،۴۳) «قیم»(استوار) میانه (روم، ۴۳) معرفی کرده است. 

قرآن حمید در مورد انفاق می فرماید:« آنان کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند نه اسراف کنند و نه سختگیری، بلکه میان این دو، اعتدال می ورزند.(فرقان--۶۷)
درجای دیگری قرآن کریم می فرماید: « و بی گمان شما را ملت میانه روی کرده ایم (نه در دین) افراط و غلو می ورزید و نه در آن تفریط و تعطیلی می شناسید.(البقره: ۱۴۳)
در روایتی از بخاری آمده است: « میانه روی، تا برسید یعنی در انجام اعمال تان میانه روی پیشه کنید تا به چیزی که می خواهید به بهترین وجه دست یابید.(بخاری و احمد) 
« دین آسان است و کسی آن را سخت نمی گیرد مگر آنکه او را مغلوب سازد، پس درست کرداری را پیشه نموده و میانه روی نمایید و بشارت دهید و یاری بگیرید از سیر و حرکتی در بامدادان، و حرکتی در پس از نیم روز و اندکی حرکت در آخر شب. (بخاری) 
آنکه صرفه جویی کند، تهی دست نمی شود. (احمد) 
« و کسی که ایمان به خدا و روز آخرت دارد، باید سخن خیر گوید،  یا سکوت اختیار نماید. (متغق علیه) 
« سیرت نیکو، طریقه ی نیکو، اقتصاد ( میانه روی ) بخشی از بیست و پنج بخش نبوت است.(ابوداود و ترمزی)

امام ابوحنیفه یکی از شخصیت های برجسته ی تاریخ اسلام، معتدل‌ترین مذهب را در کوفه بنا نهاد. امام ابوحنیفه به آزادی عمل انسان معتقد بود. جعفربن ربی می گوید: « از آرای امام ابوحنیفه این را می توان آموخت که ما بایست با تکثر و تعدد عقاید و آراء انسان ها احترام قایل باشیم». 
امام بزرگوار معتقد بود که انسان ها در محیط های متفاوت پرورش می یابند از این رو از خصوصیات روحی، روانی متفاوتی برخوردار می شوند. پس طبیعی است که در اموری می توانند باهم موافق نباشند. 
امام ابوحنیفه معتقد بود که این تفاوت های اندیشه نباید در همزیستی مسالمت آمیز ما تاثیر نامطلوب بگذارد. 
آشکارترین نظر امام ابوحنیفه در مورد آزادی زن در عقد و ازدواج است. او ازدواج یک زن بالغ و عاقل را به رضای خویش جایز دانسته و صدور عقد از جانب ولی و حتا اذن ولی را در صحت عقد شرط نشمرده است. 

اسلام در مورد اعتدال در ابعاد مختلف آن تاکید کرده است:
-- اعتدال در کار و استراحت
-- اعتدال در اعتماد
-- اعتدال در دفاع
-- میانه روی در اقتصاد
-- اعتدال در امور فردی
-- اعتدال در عبادات
-- اعتدال در سخن گفتن
-- اعتدال در خوردن و نوشیدن. 

امت وسط و معتدل نه شخصیت فرد و ارکان او را نادیده می گیرد و نه شخصیت اورا درشخصیت جامعه یا دولت محو می کند. و نه او را رها می سازد تا به فرد خودخواه و حریصی تبدیل شود که به فکرکسی و چیزی جز خود نباشد. 

انسان وسط نه صرف برای کار خلق شده و مورد بهره کشی قرار می گیرد و سراسر زندگی اش فقط کار برای پرداختن مالیه برای جنگ طلبان و نه هم بیکار، عاطل و باطل. 

اسلام معتدل نه جهان مادی را انکار می کند و نه هم از جهانی دیگر غافل است و آن را از یاد می برد. 
امت وسط در مادیت محض فرو نمی رود و نه از معنویت و جهانی دیگر چشم می پوشد. اسلام معتدل می کوشد این دو را به هم گره بزند تا زندگی را به بالا ببرد و بدان رفعت بخشد. 
 شرق و غرب هر دو یا به فردیت چسپیده اند و یا به جامعه و سعی به کنار زدن معنویت دارند. غرب به آزادی فردی تاکید دارد و شرق بر عدالتخواهی اجتماعی. 

اسلام معتدل میان این دو پل می زند و توازن بر قرار می کند. اسلام معتدل در سپیده دم ظهورش به شورا اهمیتی ویژه قائل شد و تعیین امیر و یا رئیس دولت را بر بیعت و به اصطلاح امروزش آرای مردم می گذارد. اگر در گذشته بیعت بود امروز شکل پیشرفته اش انتخابات است و رای مردم. 
در اسلام معتدل همه حق رای دارند و حق تحصیل و کار بدون هیچگونه تبعیض جنسیتی. طلب علم فرض است بر زن  و مرد مسلمان. اسلام معتدل به آزدی بیان باور دارد و آن را محترم می شمارد. 

متاسفانه امروز امت مسلمان از اعتدال فاصله گرفته و به صورت گسترده فکری تکفیری دارند و فکر و اندیشه ی شان با اندیشه و فکر سلفی گری مسموم شده است. 
بایسته است که مسلمانان به اعتدال و امت وسط بازگردند و دوباره مجد و عظمت خویش را بدست بیاورند و لیاقت، انصاف به ویژگی امت وسط را بازیابند. 

نمونه های نزدیک اعتدال در دولت اسلامی به رهبری استاد برهان الدین ربانی شهید که زنان هم در ادارات کار میکردند و هم تحصیل می نمودند. 
بطور نمونه، شکیلا ابراهیم‌خیل روزنامه نگار برجسته کشور در زمان دولت اسلامی در دانشکده ی ژورنالیزم درس می خواند و همصنفی من بود. 
پوهنمل استاد محبوبه حقوق‌مل استاد در دانشکده حقوق، دانشگاه کابل و رئیس آن بود. جنرال سهیلا وزیر صحت عامه در دولت مجاهدین بود. نقد حکومت و جناب استاد شهید در روزنامه دولتی انیس که دیگه معرکه بود. 

کسانی که گروههای تکفیری و طالبان و همه ی مسلمانان را یکسان می بینند و می خوانند بی انصاف اند و چنین نگرشی از سوی آنان از سر دشمنی با اسلام معتدل است.

شمس الدین حامد- خبرگزاری جمهور