نگاه ناتو به جاپان و چشم انداز امنیت در شرق آسیا

رقابت بین ایالات متحده آمریکا و بازوی کمکی آن "ناتو" با روسیه و چین بعد از تحولات مربوط به جنگ اوکراین و بحران تنگه تایوان وارد مرحله جدیدی شده است. ابعاد پیدا و پنهان رقابت و به نوعی تنش بین قدرتها اکنون پای متحدان سنتی غرب در شرق آسیا را هم به این تنش و رقابت باز کرده است.

فومیو کیشیدا؛ نخست وزیر جاپان اواخر هفته گذشته برنامه ائتلاف نظامی غربی ناتو  برای گشودن دفتر ارتباطی در این کشور را تایید کرد. این اظهارات بعد از آن بیان شد که سفیر جاپان در آمریکا در اوایل ماه میلادی جاری گفت:" پیمان آتلانتیک شمالی تحت رهبری آمریکا در حال برنامه ریزی برای ایجاد دفتر توکیو، اولین مورد در آسیا برای تسهیل رایزنی منطقه است". هر چند نخست وزیر جاپان در جلسه چند روز قبل پارلمان این کشور در خصوص ایجاد چنین دفتری اظهار بی اطلاعی کرد اما چنین بر می آید که این اظهار نظر بیشتر برای جلوگیری از واکنش برخی کشورهای منطقه از جمله چین بوده است. افتتاح دفتر ناتو در ژاپن تحولی بسیار مهم در شرایط حال حاضر جهان خواهد بود و مطمئنا واکنش های تند چین و کوریای شمالی را در پی خواهد داشت.

آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد چندی قبل و در جریان برگزاری اجلاس گروه 7  نسبت به تقسیم جهان به دو بلوک هشدار داده بود اما به نظر می رسد تحولات جهانی قدرت؛ برخلاف نگرانی های دبیر کل، به سمت جهانی با نظم جدید پیش می رود.

با وضعیت نظام بین الملل پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ایالات متحده آمریکا با پیگیری روند یکجانبه گرایی با همکاری جدی ناتو و اشغال مناطقی از جهان با عنوان امنیت جهانی توانست خودش را به عنوان قدرت محوری در عرصه سیاست بین الملل مطرح کند. تغییر کارویژه های ناتو از یک سازمان صرفا امنیتی به یک سازمان با تعقیب اهداف همه جانبه، توانسته این روند را بسیار تسهیل کند. برنامه هایی که ناتو به عنوان مشارکت برای صلح در منطقه اجرا کرد با نهایت دقت و هشیاری و استفاده از زمان، برنامه ریزی و اجرا شد. این مسایل سبب شد تا روسیه نیز به فکر تقابل با غرب بیفتد و به مخالفت جدی با برنامه ناتو و آمریکا برخیزد.

مداخله نظامی روسیه و جنگ با اوکراین دقیقا بر اساس همین دکترین شکل گرفت که این کشور همواره نسبت به گسترش ناتو به شرق بخصوص حیاط خلوت روسیه هشدار داده بود. این جنگ نشان داد دوران یک جانبه گرایی آمریکایی رو به افول است و قدرت های منطقه ای و جهانی به دنبال بازتعریف خود در نظم جدید بین الملل هستند. 

در نظم جدید جهانی جاپان به دنبال چیست؟
برای سالهای متمادی جاپان و چین رقیب جدی در منطقه شرق آسیا بوده اند و برای هژمونی در این منطقه رقابت جدی داشته و در مواقعی دو کشور بقای یکدیگر را تهدید کرده اند.

چنانکه گفته شد جنگ اوکراین نظم جهانی را دچار تحول کرده است. ایالات متحده آمریکا به دنبال سیاست مهار دوگانه روسیه و چین؛ سیاست های مداخله جویانه ناشی از دکترین یک جانبه گرایی را دنبال می کند. سفرهای  برخی سیاستمداران غربی و آمریکایی به تایوان، عقد قراردادهای سنگین نظامی با این جزیره خودمختار  و... از سوی چین؛ نقض صریح "سیاست چین واحد" خوانده می شود و واکنش های تند این کشور را به دنبال داشته است. 

پس از بحران اوکراین؛ چین به این جمع بندی رسیده که با توجه به سیاست های مداخله جویانه ایالات متحده آمریکا، تایوان کانون بعدی بحران بین الملل خواهد بود. اما چین نشان داده است که بر سر تایوان با هیچ قدرتی معامله نخواهد کرد. 

آمریکا نیز با توجه به فاکتور های اساسی قدرت چین در منطقه و جهان از طرفی و در هم تنیدگی اقتصاد چین با اقتصاد جهانی نمی تواند مانند مدل روسیه این کشور را تحت فشار قرار دهد. با این حال چین هنوز هم به عنوان یک عامل اساسی تهدید هژمونی آمریکا به صورت بالفعل مطرح است و این کشور با  هر حربه ای درصدد کاهش هژمونی چین در منطقه و جهان خواهد بود. یکی از این راهها و البته سهل الوصول ترین آن گسترش چتر حامیان بین المللی و منطقه ای در کانون بحران؛ یعنی شرق  آسیاست.

گشایش دفتر ارتباطی ناتو در شرق آسیا و آن هم در جاپان فرصت مغتنمی برای مهار و کنترل چین است. چینی که روز به روز قدرتمندتر می شود و با توجه به سابقه تاریخی دو کشور تهدیدی جدی برای جاپان.

برای ایالات متحده ، چین یک چالش خطرناک اما دور است. برای جاپان، چین یک خطر وجودی از سوی یک کشور همسایه است. سالها قبل جاپان هشدار داده بود که توانایی های چین روز به روز هولناکتر و رفتار این کشور در تنگه تایوان خطرناک تر می شود. بر همین اساس بود که فومیو کشیدا نخست وزیر جاپان به صراحت هشدار داد" امروز اوکراین، ممکن است فردای شرق آسیا شود".

جاپان نگران چیست؟
به باور سیاستمداران جاپانی؛ تایوان به عنوان سنگری در عدم مداخله چین به سایر کشورهای شرق آسیاست. اگر تایوان سقوط کند جزایر واقع شده در انتهای جنوب غربی مجمع الجزایر جاپان ممکن است غیر قابل دفاع شوند. چین می تواند مسیرهای تجاری حیاتی جاپان را محدود کند، فشار را در اطراف جزایر مورد مناقشه سنکاکو افزایش دهد و رقیب تاریخی خود را مجبور به پذیرش خواسته هایش نماید.

هر چند جاپان تمایلی به رویارویی مستقیم و استفاده از قوه قهریه در رقابت با چین ندارد اما به سرعت به دنبال تقویت قدرت بازدارندگی و دفاعی خود برای مقابله با تهدید های ناشی از قدرت چین در این منطقه است. بر همین اساس جاپان هزینه های دفاعی خود را تا سال 2027 به دو برابر افزایش داده و قصد دارد  کیفیت ناوگان زیر دریایی خود را  برای جلوگیری از تسلط چین بالا ببرد.

البته جاپان به دنبال تقویت دفاعی خود بدون اقدامات تحریک آمیز است. موضوعی که عموما در دستور کار ایالات متحده آمریکاست و این کشور با اقداماتی مانند سفرهای برخی از سیاستمداران غربی در پی تحریک چین برای اقدام است.

خبر خوش برای ایالات متحده آمریکا
در سالهای اخیر همکاری جاپان با آمریکا بویژه در عرصه امنیتی و دفاع به وضوح بیشتر شده است. این دو کشور مانورهای نظامی را در مقیاس بزرگتری در جزایر جنوبی جاپان برگزار کرده اند. علاوه بر آن خبر خوش برای ایالات متحده دسترسی به پایگاههای جاپانی و حضور فعالانه تر نیروهای جاپانی در منطقه؛مزیتی برای آمریکا در مورد مسئله تایوان و احتمال جنگ بر سر آن ایجاد خواهد کرد.

در حالی که تلاش اوکراین برای عضویت در ناتو باعث جنگی خانمان سوز برای این کشور شده است؛واشینگتن در تلاش است مدل اوکراین- روسیه  را در شرق آسیا نیز تکرار کند. گشودن دفتر ارتباطی ناتو دقیقا بر اساس همین پلان طراحی شده تا دست آمریکا در شرق آسیا برای فشار فزاینده بر چین همچنان باز باشد. 

در پایان باید گفت رد پای ناتو در شرق آسیا و البته اغراق این سازمان درباره تهدید چین باعث برهم خوردن توازن قدرت در این منطقه شده و اصرار ناتو برای تقویت حضور خود در این منطقه؛یقیننا تبعات منفی زیادی را می تواند برای شرق آسیا به دنبال داشته باشد.