فرار نخبگان و پیامدهایی که نادیده گرفته می شوند

فاطمه موسوی
حدود 22 ماه از تسلط طالبان بر کشور می گذرد اما پیامدهای حضور این گروه هنوز سر خط اخبار رسانه های داخلی و بین المللی است.
در آخرین مورد شبکه خبری بی بی سی گزارشی را منتشر کرده و از خروج بیش از نیمی از استادان دانشگاه کابل خبر داده است. 

به گفته این رسانه بعد از روی کار آمدن گروه طالبان در کشور حدود 400 استاد دانشگاه کابل از کشور خارج شده و به آمریکا، کانادا و یا کشورهای اروپایی رفته اند.
در این گزارش دلیل اصلی ترک کشور توسط اساتید دانشگاه،مداخله طالبان در امور دانشگاهی و عدم احساس امنیت خوانده شده است.

نظام علمی و آموزشی در کشور با تمام فراز و فرود اما روندی رو به رشدی داشت به طوری که در سال 2001 تنها هفت دانشگاه با هشت هزار دانشجو در کشور فعالیت می کرد اما 20 سال بعد و در سال 2021 قبل از تسلط دوباره طالبان؛ این رقم به 39 دانشگاه دولتی و 128 دانشگاه خصوصی رسید که حدود 400 هزار دانشجو در آنها مشغول به تحصیل بودند. جدای از رشد چشمگیر کمیت؛ از لحاظ کیفی هم با توجه به این که بسیاری از نخبگان و اساتید کدری از کشورهای خارجی برگشته بودند و در طول 20 سال گذشته تخصص، تجربه و ظرفیت بالای علمی کسب کرده بودند کیفیت آموزش به تدریج در بسیاری از دانشگاهها نوید روزهای روشن برای تربیت دانشجویان نخبه را می داد.

حقیقت این است که با تسلط طالبان بر کشور؛ کاهش قابل توجه دانشجویان دانشگاهها، تفکیک جنسیتی، اعمال سلایق و کنترل بیش از حد در دانشگاهها توسط طالبان، ایجاد فضای رعب و خفقان دردانشگاهها روحیه جوانان برای علم آموزی و پرورشنسلی فعال و پرسشگر را از بین برده؛ دانشجویان بی انگیزه، نا امید و مستاصل شده اند. به نظر می رسد گروه طالبان در یک برنامه از پیش طراحی شده با تمرکز بر دانشگاهها گامهای بزرگی را به سوی اضمحلال و فروپاشی علمی و فرهنگی کشور برداشته اند.

با تاسف در دانشگاه زیر سایه نظام طالبانی اساتیدی که دارای گرایش های مخالف باشند یا نظام را نقد کنند از ادامه کار منع می شوند، وزارت امر به معروف و نهی از منکر و تفتیش عقاید به شدت آزادی تفکر را کنترل کرده و کسانی که از نظام طرفداری نمی کنند، بیگانه یا دشمن خوانده می شوند. نا امیدی در لایه های اجتماعی رشد کرده؛ در چنین شرایطی نخبگان برای نجات خود مجبور به ترک کشور می شوند و به تدریج جای این نخبگان را کسانی پر می کنند که دانش و تجربه لازم را ندارند و صرفا از سوی نظام و در جهت استحکام قدرت و مشروعیت آنها قدم بر می دارند.

خروج نیروهای متخصص و باتجربه از کشور نه تنها آثار و تبعات زیانباری را متوجه سیستم و نظام آموزشی می کند بلکه آثار و پیامدهای جبران ناپذیری برای توسعه و پیشرفت کل نظام و کشور داشته  است. زیرا ما در افغانستان با حالت عادی فرار مغزها و نخبگان روبرو نیستیم در حالت عادی فرار مغزها با وجود این که تعدادی از نخبگان کشور به دلایل مختلف احساس نارضایتی کرده و کشور را ترک  می کنند اما ظرفیت اصلی فکری و پرورشی در کشور برای پرورش افراد پا برجا می ماند و با بازتولید کادرها و متخصصان؛ روند علمی و تخصصی کشور متوقف نمی شوداما آنچه ما در شرایط کنونی با آن روبرو هستیم مهاجرت اجباری کل سیستم علمی است که ضربه جبران ناپذیری بر تمام شئونات کشور دارد. 

با اطمینان می توان گفت هیچ پیامدی زیانبار تر از فرار مغزها و کوچ اجباری نخبگان برای آینده کشور نبوده و نیست. زیرا مهاجرت اجباری نخبگان مجموعه ای از عواقب سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را که زنجیروار به هم مرتبط است در پی خواهد داشت. ناکارآمدی دستگاه دولتی هزینه های مالی و اعتباری زیادی برای حکومت طالبان خواهد داشت و باعث ریشه دوانیدن حس ناامیدی و بی اعتمادی در جامعه خواهد شد. ناکارآمدی ناشی از فرار اجباری نخبگان بخصوص در حوزه اقتصادی منجر به فقر ، بیکاری و تبعیض  خواهد شد.علاوه بر آن بی اعتمادی نسبت به سیستم سیاسی زمینه را برای پیوستن افراد به گروههای افراطی بیشتر فراهم خواهد ساخت.
برای حکومت طالبان نیز از هم اکنون نتیجه مهاجرت اجباری نخبگان نمود عینی داشته و مشهود است.

با خروج کارمندان متخصص، افراد تحصیلکرده و نیروی کار ماهر از طرفی و با توجه به این که اغلب نیروهای طالبان را افراد بی سواد غیر متخصص تشکیل می دهند؛ حکومت طالبان را با بحران جدیدی روبرو کرده است. به همین جهت مقامات این گروه بارها از اساتید دانشگاهها خواسته اند که به وظیفه خود برگردند اما با توجه به پیشینه خشن و حتی کارنامه بسیار بد در دو سال اخیر این گروه؛ درخواست های آنها اجابت نشده زیرا نخبگان واساتید دانشگاهها متوجه شده اند که فرمان عفو عمومی طالبان هیچ اعتباری ندارد و متاسفانه عده ای هم که به وعده های آنها باور کرده اند دچار مشکلات فراوانی شده اند.

چنانکه قبلا گفته شد فرار نخبگان از کشور عواقب سوء فراوانی هم برای کشور و هم برای حاکمان دارد متاسفانه طالبان به دلیل ساختار گروهی شکل یافته خود نه می خواهند و نه می توانند از متخصصین و نخبگان جامعه استفاده کنند در حقیقت برای طالبان این نخبگان به نوعی بیگانه و دشمن پنداشته می شوند که به جای همکاری باید قلع و قمع شده و از بین بروند.

نخبگان جامعه مهمترین و استراتژیک ترین سرمایه ملی  هر کشوری محسوب میشوند و خلاء وجود آنها می تواند زمینه ساز بروز بحرانهای بی شماری برای ان کشور باشد. تشدید مشکلات اقتصادی از قبیل رکود، بیکاری، فقر، اختلاف طبقاتی، تورم و عقب ماندگی  از جمله پیامدهای منفی بی شماری است که کشور ما به دلیل فرار نخبگان با آن روبروست. باید گفت یک کشور حتی اگر سرشار از منابع طبیعی باشد نمی تواند بدون کادر فنی و متخصص به توسعه یافتگی دست یابد؛ تهی شدن جامعه از انسانهای خلاق، مبتکر و کارآفرین در کوتاه مدت باعث رکود اقتصادی، هرج و مرج اداری و سازمانی شده در میان مدت به عقب ماندگی و افزایش تنش های اجتماعی انجامیده و در نهایت باعث ایجاد جامعه ای فاقد معرفت اجتماعی شده و به رشد افراطیت و تروریسم خواهد انجامید. 

به گفته دستگیر روشنیالی اکنون فرار نخبگان؛ فرار شناخت و تحمل، فرار دانش و پیشرفت، فرار خرد و تفاهم و در نهایت فرار مغزها؛ فرار قرن بیست و یکم از افغانستان است.
فاطمه موسوی- خبرگزاری جمهور