پاکستان و سناریوی جنگ تورخم

طی روزهای گذشته بین سربازان مرزی پاکستان و افغانستان در تورخم درگیریهای شدیدی رخ داد. این درگیریها بی ربط به سایر حوادث سیاسی، اقتصادی اخیر در افغانستان و منطقه نیست. همکاریهای اقتصادی هند با افغانستان همچون افتتاح بند سلما، طرح ساخت بندهای برق در مناطق جنوب، توافقات بندر چابهار، و از طرفی قتل ملامنصور توسط امریکا در پاکستان، تغییر در ادبیات اشرف غنی نسبت به پاکستان و... پاکستان را از منزوی شدن در سیاستهای منطقوی هراسان کرده است.
طرح منزوی سازی پاکستان زمانی روی میز قرار گرفت که گفتگوهای چهارجانبه صلح به رهبری افغانستان در نتیجه عدم همکاریهای پاکستان، نتیجه مطلوب نداد. زلمی خلیلزاد سفیر پیشین امریکا در افغانستان، در واکنش به این مسئله به پاکستان هشدار داد که در صورت تداوم این روند و عدم همکاری پاکستان برای آوردن صلح در افغانستان، احتمال اینکه پاکستان تبدیل به کره شمالی دیگر شود و در معاملات سیاسی- اقتصادی جهان کاملا منزوی گردد، دور از انتظار نخواهد بود.
چندی بعد امریکا ملامنصور را در خاک پاکستان از بین برد، و دلیل آن را نیز امتناع او از پیوستن به پروسه صلح و قرار گرفتن او در مقابل نیروهای امریکایی در افغانستان خواند. اصلا مهم نیست چرا منصور کشته شد، مسئله این است که او در داخل خاک پاکستان بعنوان یک کشور مستقل توسط نیروی کشور ثانی از بین رفته است. زنگ خطر برای پاکستان روشن شد، پیامهای جدی و هشدارهای زننده متوجه دولتمردان پاکستان شد. امریکا بزرگترین حامی پاکستان بوده و حالا اعتماد بین این دو کشور آسیب دیده است. پاکستان برای آوردن صلح در افغانستان صادق نیست و سیاست های خود را جدا از امریکا در افغانستان به پیش می برد؛ این مسئله باعث ناراحتی امریکا می شود لذا گاهی امریکا از طرق مختلف پیامهای تهدیدآمیز به پاکستان منتقل می کند. عدم اشتراک پاکستان در عملیات قتل ملامنصور خود نشان از بی اعتمادی امریکا نسبت به پاکستان بود. پاکستان در واکنش به این عملیات با احضار سفیر امریکا در اسلام آباد نارضایتی خود را نشان داد.
افتتاح بند سلما در هرات و بندر تجارتی چابهار که در حقیقت بدیلی است برای بندر تجاری تورخم، پاکستان را وارد شوک دیگر کرد. مهندسی اقتصاد افغانستان کم کم از چنگ پاکستان بیرون می آید، آن هم به کمک رقیب دیرینه اش هندوستان. سطح هماهنگی های سیاسی هندوستان و افغانستان در حال افزایش است، و از سوی دیگر با پاکستان در حال کاهش، این برای پاکستان که افغانستان را بازارِی برای فروش کالاهای کم کیفیت و نیز ایالت جدا افتاده برای عملی سازی سیاستهای چند پهلوی خود می دانست، مرگ تدریجی بود.
پاکستان برای مقابله با معضلاتی که متوجه آن است، نیاز به اجرای نقشه دارد که او را در مرکز توجه جهان و به ویژه متحد همیشگی اش «امریکا» قرار بدهد و همچنان در مساله «صلح» و «جنگ» افغانستان موثر جلوه کند، تا هم کمک مالی و تسلیحاتی آمریکا را با خود داشته باشد و هم در مقابل هندوستان جایگاه خود را استحکام ببخشد. پاکستان برای احیای این جایگاه، سناریوی درگیری تورخم را می نویسد و آن را موفقانه اجرا میکند.جدا از اینکه احساسات شدید مردم افغانستان در این مساله برانگیخته شد، پاکستان در معرض توجه امریکا قرار گرفت و امریکا برای حل مشکل تورخم بزودی وارد صحنه خواهد شد. از طرف دیگر افغانستان نیز مجبور است پاکستان را به کلی از دایره معاملات سیاسی- اقتصادی خود بیرون نکند، پاکستان می تواند برای افغانستان در هر مقطع زمانی مشکلساز شود. بناءاً افغانستان مجبور است، در روابط خود با دو رقیب دیرینه (هندوستان و پاکستان) محتاطانه برخورد کند و حد اعتدال را در نظر داشته باشد.
ادعای بیجا نخواهد بود اگر بگوییم تمام مسئله در درگیری تورخم، مسئله دیورند نیست، پاکستان نیک میداند که ابقای شرایط فعلی دیورند برای شان منافع اقتصادی و سیاسی لازم برای تداوم فشار سیاسی و اقتصادی روی افغانستان را دارد. حل شدن منازعه دیورند و ساختن تاسیسات در هردو جانب خط، نمیتواند گره از مشکلات فعلی پاکستان باز کند. چیزی که پاکستان میخواهد، توجه جامعه جهانی و شریک شدن در معاملات سیاسی منطقه است و سناریوی تورخم تا حدی توانسته است پاکستان را در معرض توجه جهانیان قرار دهد.
برخورد احساساتی و آنی با این مساله میتواند برای هردو جانب گران تمام شود، گرچه انتظار نمیرود برای ادامه درگیری مشتاق باشند. مشکل باید از مجاری دیپلماتیک حل شود و برای بدمستی های بعدی پاکستان خنثی کننده های موثر در نظر گرفته شود.
محمدآصف دادگر- خبرگزاری جمهور