ترکیه، میانجی گری که خود بخشی از بحران است

همانطور که وعده شده بود؛ رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه راهی عربستان گردید و قرار است کویت و قطر نیز، مقاصد بعدی این سفر باشند.
اردوغان روز گذشته مطابق یک برنامه ریزی قبلی، به ریاض رفت و در اولین دیدار خود، با شاه سلمان نشستی داشته و دقیقا روی مسایل قطر گفتگو نمود. جزییات گفتگوی آقای اردوغان هنوز منتشر نشده و اینکه وی دقیقا سر چه موضوعاتی مرتبط با بحران کنونی با شاه عربستان به چانه زنی پرداخته؛ به صورت کلی در رسانه ها انتشار یافته است.
تقریبا این جزو بی سابقه ترین اتفاقات کنونی خاورمیانه است.
ترکیه که خود جزو بحران کنونی از نظر چهار کشور – عربستان، امارات، بحرین، مصر – به شمار می رود؛ وارد ریاض شده تا نقش یک میانجی را بازی کند.
این کشور صدها سرباز در پایگاه نظامی "الریان" دوحه دارد و یکی از شروطی که ریاض و هم پیمانانش مطرح کرده بودند؛ اخراج این سربازان و بستن پایگاه نظامی آنان در دوحه بود.
ترکیه از نظر کشورهای تحریم کننده قطر، یک کشور متخاصم در منطقه خوانده شد که نه تنها برای حل بحران کنونی کمکی نکرده؛ بلکه با توجه به سیاست های "تروریست پرورانه" دوحه، از موضع این کشور دفاع هم کرده است.
یکی از مسایل مهم در این بین، حمایت قطر از اخوان المسلمین و چهره های نزدیک به این گروه بود. از جمله شیخ قرضاوی که فعلا در قطر به سر می برد و به درخواست های دولت مصر برای بازگرداندن او توجهی نشده است. اخوان المسلمین از گروههای ضد دولت کنونی مصر به حساب می رود که از سوی این کشور، تشکیلاتی "تروریستی" خوانده می شود.
رجب طیب اردوغان نیز از حامیان دیرینه این گروه به شمار می رود و چند کشور عربی، ظرف مدتی که قطر را در محاصره اقتصادی قرار دادند؛ مواضع تندی در برابر ترکیه نیز داشته اند.
اما حالا اردوغان در ریاض به سر می برد و با کمال تعجب می بینیم؛ کشورش که تلویحا در فهرست کشورهای بحران افزا از نظر اعراب گنجانده شده؛ می خواهد بحران قطر را حل و فصل کند.
اردوغان از این مساله غافل نیست که عرب های خاورمیانه وی و سیاست هایش را همیشه مورد نقد قرار داده و همواره مواضع وی را نفی کرده اند. او خوب می داند که نظر کشورهای حوزه خلیج فارس در مورد دولت کنونی ترکیه چیست.
اردوغان با علم به تمام این ها، یک سیاست ذاتی را در حال دنبال کردن است. همان رویای پادشاهی جهان اسلام که پس از سقوط عثمانی ها در این کشور، بار دیگر قرار است توسط او از دل تاریخ بیرون کشیده شود.
ترکیه می داند که در این بین هیچگاه نقش یک میانجی را ایفا نخواهد کرد؛ چون در بحران قطر، بی طرف نبوده و در اقدامی که هیچ کشوری تن به آن نداد؛ سربازان خود را برای دفاع از حمله احتمالی به دوحه فرستاد. کشورهای حوزه خلیج فارس قبلا گفته بودند که انقره، بحرانی که قطر مجبور شده بود از آن جلوگیری کند را به گستره ای جدید کشانده است.
اردوغان اما ظاهرا تاکید می کند که کشورش هنوز سلطان ممالک اسلامی است و در هر موضعی هم که قرار دارد؛ علاقمند دخالت و میرسالاری در این گونه رخ دادهاست. کشورهای دیگر هم باید قبول کنند که ترکیه هنوز در سطح ارزنده ای از اقتدار و شوکت قرار دارد که از قایله های بزرگ سیاسی در جهان اسلام دور نماند.
او در ریاض به یک نکته مهم اشاره کرده و آن، حمله نرم به مواضع امارات است.
در گفتگویی که به نظر محرمانه می رسد؛ او به شاه "گیج و منگ" عربستان که معلوم نیست تا چه اندازه متوجه حرف های او شده؛ گفته است: ریاض باید تلاش کند که در بحران به وجود آمده، از امارات متحده عربی خط نگیرد و سیاست های این امیرنشین عربی که باعث وسعت تنش شده را مورد توجه قرار ندهد.
یقینا امارات در بحران کنونی، جزو کشورهایی است که نقش یک استراتژیست را بازی کرده و شروط ۱۳گانه ای که به قطر پیشنهاد شده نیز با مدیریت ابوظبی ترتیب یافته است. اما ترکیه در این بین، علاوه بر تاکید جایگاه خود، یک هدف دیگر نیز دارد – به حاشیه راندن امارات در بحران کنونی.
اینکه در این امرو چقدر موفق خواهد بود؛ احتمال آن ضعیف به نظر می رسد. اما به هر حال تیری در تاریکی رها کرده و افزون بر مقاصد دیگر خود، تلاش می کند این دشمن عربی خود را نیز با توجه به شرایط پیش آمده به حاشیه براند.
ترکیه، امارات را متهم می کند که پس از کودتای نافرجام سرطان سال گذشته در این کشور، بسیاری از چهره های مهم وابسته به جنبش فتح الله گولن که متهم ردیف اول کودتاست را پناه داده و در برابر آن، امارات نیز انقره را متهم به حمایت از اخوان المسلمین می کند. گروهی که علاوه بر مصر، مخالف دولت امارات نیز به شمار می رود.
با تحلیلی که به عمل آمد؛ می توان تا اندازه ای با قاطعیت این فرضیه را مطرح نمود که اردوغان در سفر اخیر خود، نه به دنبال میانجیگری برای حل بحران قطر، که برای تثبیت و گوشزد جایگاه تاثیرگذار خود در تحولات خاورمیانه است.
در کنار آن؛ تلاشی که فعلا مذبوحانه به نظر می رسد را نیز به عمل خواهد آورد تا امارات را دست کم از صدر مدیریت مناقشه کنونی به زیر بکشد.
گرچه حمایت قطر نیز در راس برنامه هایش قرار دارد؛ اما این حمایت در شرایط کنونی، تاکیدی بر شعار آرمانگرایانه اردوغان است – ترکیه را به عنوان یک قدرت بلامنازع از یاد نبرید!
الیاس کاتب – خبرگزاری جمهور