۰

نگاهی به اولین فاجعه قرن بیستم

چهارشنبه ۶ ثور ۱۳۹۶ ساعت ۱۳:۱۵
هنوز اسناد معتبری وجود ندارد که حمله ۲۴ آپریل سال ۱۹۱۵ به خانه های ارامنی ها توسط سازمانی دولتی به نام "ترکان جوان" که شعار "پان ترکیسم" در راس فعالیت هایشان قرار داشت؛ دقیقا به چه علت مشخصی انجام گرفته است. این اسناد در بایگانی دولتی ترکیه قید شده و تاهنوز هیچ کس به آن دسترسی پیدا نکرده است.
نگاهی به اولین فاجعه قرن بیستم


تقریبا یک سال بعد از جنگ جهانی دوم آغاز شد -- در سال ۱۹۱۵. در بحبوحه جنگ بود که تشکل "ترکان جوان" در قالب دولت عثمانی، برای حفظ آخرین نفس های خود از حیاتی که چند قرن ادامه داشت؛ دست به یک کشتار بزرگ زدند. این کشتار بزرگ از ۱۹۱۵ آغاز شد و تا ۱۹۲۳ ادامه داشت و طی آن، نزدیک به ۱.۵ میلیون ارمنی در متصرفات عثمانی کشته شدند.
ارمنستان غربی کانون این جنایت هولناک بود. عثمانی ها همیشه به مسیحیانی که در حوزه استعماری آنها قرار داشتند مشکوک بودند. این شک به ویژه در اواخر قرن نوزدهم که زوال حکومت عثمانی سرعت بیشتری گرفت و ابتدای قرن بیستم که به امری مسلم تبدیل شده بود؛ دیگر به یقین مبدل شد.
هنوز اسناد معتبری وجود ندارد که حمله ۲۴ آپریل سال ۱۹۱۵ به خانه های ارامنی ها توسط سازمانی دولتی به نام "ترکان جوان" که شعار "پان ترکیسم" در راس فعالیت هایشان قرار داشت؛ دقیقا به چه علت مشخصی انجام گرفته است. این اسناد در بایگانی دولتی ترکیه قید شده و تاهنوز هیچ کس به آن دسترسی پیدا نکرده است.
اما برخی گمانه ها از سیاست دسترسی عثمانی ها به قفقاز و آذربایجان حکایت دارد که به عقیده خودشان، تیره ترکی داشتند و باید به سرزمین بزرگ ترکان عثمانی پیوند می خوردند. ظاهرا تنها مانع آنها ارمنی ها بودند که با توجه به گرایشات مذهبی با روسیه تزاری، عثمانی ها تصور می کردند که این "دیوار حایل" بزرگترین مانع برای الحاق این مناطق به امپراتوری از هم گسسته آنهاست. قفقاز و آذربایجان تحت سیطره روسیه تزاری بود.
قدم اول دستگیری صدها نویسنده، سیاستمدار، روحانی و متنفذ قومی از ارمنیان بود. بازداشت هایی که در کمتر از یک ماه به مرگ آنها انجامید و از آن تاریخ به بعد، هیچ روزی نبود که اجساد آویخته شده به دار چهره های مهم ارمنی ها در کوچه و بازار به نمایش گذاشته نشود.
جهان درگیر جنگ جهانی اول بود و پس از کشته شدن ولیعهد اتریش -- مجارستان در بوسنیا که عامل آغاز این جنگ بود؛ آلمان و اتریش – مجارستان (در آن زمان یک کشور واحد بود) به جان اروپا افتادند و شدت جنگ این امکان را سلب کرد که اروپا نگاهی هم به بخش دیگری از جهان بیاندازد.
پس از کشتن صدها نفر از کسانی که ممکن بود در ابتدای این پروژه برنامه ریزی شده مشکل ایجاد کنند؛ حرکت بعدی ترکان عثمانی، تبعید صدها هزار ارمنی از خانه هایشان در ارمنستان غربی بود. اردوگاههای بزرگی در ولایت دیرالزور سوریه ایجاد و برای اسکان آنها در نظر گرفته شده بود.
این تبعید با پای پیاده و با اسکورت قوای مسلح عثمانی انجام شد. مسیری که از بیابانهای خشک و در شرایط آب و هوایی بد انجام گرفت و در مسیر راه، دهها هزار نفر جان شان را از دست دادند. آب نبود و غذا هم پیدا نمی شد و سفری چند ماهه در پیش بود. در هر منطقه تلی از کشته ها روی هم انبار شده بودند. بعضی هایشان گلوله از بین رفته بودند چون دیگر پای رفتن نداشتند و برخی هم زنده رها شدند تا از گرسنگی بمیرند.
بسیاری از به مقصد رسیدگان نیز در اردوگاههای عثمانی جانشان را از دست دادند. منابع دولتی ترکیه اعتراف می کنند که در این محدوده زمانی ۶۰۰.۰۰۰ ارمنی جان باخته اند؛ اما دولت ارمنستان از مرگ قریب به ۱.۵ میلیون انسان یاد می کند.
ترکیه هیچ گاه مسوولیت این کار را نپذیرفته است. اعتراف می کند که در آن بحبوحه اتفاقی این چنینی افتاده؛ اما نه به ابعادی که از آن یاد می شود. دولتهای ترکیه پس از افشای این کشتار یکی پس از دیگری آن را رد کرده اند و در بهترین شرایط ممکن فقط گفته اند که این یک زمان خاص بود که دولت وقت، دست به چنین کاری زد. آنقدر ارمنی که می گویند نمرده و این حرکت سازماندهی شده هم نبوده و فقط محصول یک تصمیم گیری آنی بوده که در آن علاوه بر آنها، آشوریان، کُردها و یونانیان نیز با چنین سرنوشتی رو به رو شدند.
دولت های ترکیه تا به امروز بر یک موضع، ثابت قدم مانده اند و آن هم این است که این یک اتفاق در ابعاد کوچک بوده که در یک زمان خاص اتفاق افتاده و مسوولین آن نیز دیگر زنده نیستند. این کشور قرار نیست مسوولیت کاری را به عهده بگیرد که کسی دیگر انجام داده و مسیحیان هم آن را چندین برابر بزرگ کرده اند.
قصه اما برای ارمنی ها هنوز پایان نیافته است. ارمنستان سالهاست که هیچ رابطه ای با ترکیه ندارد و تاکید می کند، تا وقتی که این مساله با تحقیقات جامع روشن نشود و ترکیه مسوولیت این قتل عام را به عهده نگیرد؛ هیچ نوع گرایشی به این کشور نخواهد داشت. ارمنستان در آرشیو تاریخی خود هزاران عکس از این فاجعه را جمع آوری کرده و از جهان می خواهد که یک کمیته تحقیق برای روشن شدن این قضیه ترتیب دهد.
امری که ترکیه به شدت با آن مخالف است و هشدار داده که با آن همکاری نخواهد کرد.
هنوز یاد و خاطره مردان و زنان و کودکان و بسیاری از سالخوردگانی که در راه تبعید از گرسنگی جان دادند یا در اردوگاههای عثمانی در سوریه بر اثر بی غذایی و بیماری اجسادشان در گورهای دسته جمعی دفن شد؛ در اذهان ارمنستانی ها باقی است. کشوری که بسیاری از شهروندان آن از نسلی ارث برده اند که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با این فاجعه رو به رو شدند. نسلی که زنان و دخترانشان از ۵ ساله به بالا، مورد تجاوز جنسی قرار گرفتند و پدران و مادران در برابر چشمان نادان کودکانشان سلاخی شدند.
ترکیه شاید آرزو می کرد که اخلافش قدرت این را داشت که هزاران سند تصویری که بر علیه دولت امروز "ترکان جوان" به کار گرفته می شود را نابود کند. در این صورت ساده تر می توانست در برابر اسناد شفاهی موضع بگیرد و از حیثیت گذشتگانش دفاع کند.
قرن بیستم با کشتار ارمنی ها آغاز، با مرگ بیست میلیون اروپایی در جنگ اول جهانی پی گیری، با مرگ ۵۰ میلیون انسان در جنگ دوم جهانی ادامه یافت و با فجایعی که در هیروشیما و ناکازاکی و ویتنام و کامبوج و بوسنیا و غرب افریقا رخ داد؛ دفتر قرن بیستم با چنین خاطراتی بسته شد.
قرن بیست و یک هم با کشتار در افغانستان و عراق و یمن و سوریه و دهها کشور دیگر آغاز شده و به نظر نمی رسد که این دامنه ی وحشتناک، در طول قرن حاضر پایان یابد.
جهان جای خوبی برای اقلیت ها نیست. تجربه نشان داده که همه ی اکثریت ها در طول تاریخ دست کم یک بار ظلم کرده اند و همه اقلیت ها هم حداقل چندین بار مورد ظلم قرار گرفته اند.
اکثریت ها و اقلیت هایی که همه انسان اند؛ اما در آزمونی خاص و در شرایطی ویژه قرار می گیرند تا نشان دهند که در طول تاریخ "آدمها" هیچ گاه دست از همدیگر کشی برنداشته اند.
الیاس کاتب – خبرگزاری جمهور
نام شما

آدرس ايميل شما
نظر شما *

پربازدیدترین