درنگی بر اردوغان و سیاست هایش

بدون هیچ تردیدی رجب طیب اردوغان در طول تاریخ معاصر ترکیه پس از مصطفا کمال پاشا یا به گفته ترک ها "پدر ترک" یک پدیده در تاریخ سیاسی و اجتماعی نظام ترکیه محسوب می شود.
این مرد ۶۳ ساله، در سال ۲۰۰۳ پست نخست وزیری ترکیه را اشغال کرد و با بهره بردن از بیشترین کرسی که حزب عدالت و توسعه در پارلمان داشت؛ سالهای سخت اما مقتدرانه ای را در این پست سپری کرد.
اردوغان زاده استانبول است و اصالتی گرجستانی دارد. او در مدرسه امام خطیب که یک مدرسه مذهبی است درس خواند و مدرک دانشگاهی اش را از دانشکده اقتصاد دانشگاه"مرمره" به دست آورد. مخالفین او اما مدرک وی را بی اعتبار می دانند و او را به جعل مدرک دانشگاهی اش متهم می کنند. مدرک وی در سال ۱۹۸۱ با امضای رییس دانشگاه تایید شده؛ حال آنکه چنین دانشگاهی در سال ۱۹۸۲ تاسیس و دانشکده اقتصاد نیز یکسال بعد از تاسیس دانشگاه گشایش یافته است.(ویکی پدیا) افزون بر آن؛ تحصیلات لیسه آقای اردوغان در رشته ای نبوده که او قادر به ادامه تحصیل در بخش اقتصاد باشد.
شهرت اردوغان در گام هایی است که مقتدرانه بر می دارد و به این موضوع هم وقعی نمی گذارد که این حرکت ممکن است چه کسانی را دچار التهاب فکری کند. او چه وقتی که شهردار استانبول بود و چه زمانی به عنوان نماینده در مجلس، همیشه حرف هایی برای رسانه ای کردن خود داشت.
زبان تند و تیز که گاهها با سیاست های عملی او نیز درمی آمیخت؛ از او مردی ساخته که همیشه کاری خارق العاده برای انجام دادن دارد. در دوره نخست وزیری اش، رشد نزدیک به هشت درصدی در اقتصاد رونما شد و سیاست های خارجی ترکیه طوری با جهان بیرون شکل گرفت که این کشور بیشترین بهره را از این مجرا به دست آورد.
رفع ممنوعیت حجاب از بزرگترین دستاوردهای اسلام گرایان در ترکیه بود که اردوغان پس از نزدیک به یک قرن آن را منسوخ نمود. ساده نبود؛ اما وی پایگاههای مردمی قوی داشت تا این برنامه را به کرسی بنشاند و با توجه به محبوبیتی که در میان مردم کسب کرده بود؛ جز احزاب مخالف سیکولار و طیف خاصی از مردم، منتقدین جدی نداشت.
او در ۲۰۱۴ رییس جمهور شد و در اولین روزهای ریاست جمهوری خود به وضوح اعلام کرد که قصد دارد این پست را به یک منصب کلیدی و تاثیرگذار در جامعه تبدیل کند و در این راه از هیچ تلاشی چشم پوشی نخواهد کرد.
هم دوره نخست وزیری و هم ریاست جمهوری اردوغان همیشه با جنجال هایی سخت و چالش برانگیز همراه بوده است. از تظاهرات میلیونی در میدان تقسیم (۲۰۱۳) که قرار بود بخشی از فضای سبز آن تخریب و به جای آن یک مرکز اسلامی ایجاد شود گرفته تا اعتراض هایی که بعدا به ۱۴ شهر مهم این کشور کشیده شد؛ از مشکلاتی بود که اردوغان و سیاست هایش را در تنگا قرار می داد اما وی حتا یک قدم از آنچه در سر داشت عقب نشینی نکرد.
سال ۲۰۱۶ یک گروه از نظامیان ترک با انجام کودتا در دو شهر استانبول و انقره، قصد براندازی رژیم اردوغان را داشتند که این کودتا در همان ساعت های اولیه شکست خورد. گرچه شب گذشته اش غرش هواپیماهای نظامی و بمباردمان پارلمان و چند نقطه مهم دیگر، اوضاع به شدت خطرناک کرده بود؛ اما اردوغان یکبار دیگر از پایگاه مهم خود استفاده کرد. مردم به خیابان ها ریختند و با دست خالی در برابر تانک و زره پوش های کودتاگران ایستادند و ورق به نفع دولت برگشت.
مسوول اصلی این کودتا "عبدالله گولن" از چهره های تندرو اسلامی در ترکیه بود که سابقه دوستی با اردوغان را نیز داشت؛ اما برخی بر این باور بودند که اردوغان برای پاکسازی ارتش از این حربه به نفع خود استفاده کرده است. نزدیک به صد هزار نفر در این جریان بازداشت شدند که بخش اعظم آن افسران بلندپایه نظامی و سربازان ارتش بودند و افزون بر آن؛ طیف وسیعی از فرهنگیان از جمله اساتید دانشگاه و مکاتب نیز به زندان رفتند. سیاسیون کُرد هم پس از آن به بهانه های مختلف به زندان رفتند.
بسیاری با پیش بینی سیاست های اردوغان، او را احیاکننده نظام سلطنتی عثمانی می دانند که تلاش می کند برای نیل به این هدف، هم در سطح کشور و هم منطقه و جهان، زمینه لازم را برای این اندیشه فراهم می کند. آنها بر این باورند که نظام ترکیه که تا پیش از اردوغان، به شکل ضد دینی اداره می شد؛ اکنون چنان با شدت به سمت اسلامی شدن در حرکت است که به زودی جهان ترکیه را با شمایلی چون خلافت دوران عثمانی خواهد یافت.

سیاست خارجی ترکیه در دوران اردوغان
ترکیه ی دوران اردوغان را می توان متفاوت ترین کشور در تعاملات خارجی دانست. اردوغان برای اولین بار به عدم علاقمندی کشورش برای پیوستن به اتحادیه اروپا اشاره کرد و این اتحادیه را شکست خورده و منزوی توصیف نمود. این را زمانی بیان کرد که تمام سیاست مداران ترکیه، پیش از او تلاش وافری را برای متقاعد کردن اروپا جهت پذیرفتن این عضو به خرج داده بودند.
اروپا که هنوز بر سر مساله بالکان و کشتار جمعی ارمنی ها در اواخر عمر پادشاهی عثمانی، حساس بودند؛ به شدت از گرویدن کشوری اسلامی که سابقه مسحیت سیتزی شایانی در تاریخ معاصر خود دارد ناراضی بودند؛ با آمدن اردوغان دیگر خیالشان از بابت اصرارهای ترکیه راحت شد.
جنگ سوریه از خیزبرداری های بلندی بود که اردوغان را در شرایط ناهمگونی قرار داد. کمک تسلیحاتی به داعش و مداوای زخمیان این گروه در استانبول و به دنبال آن، خرید صدها هزار بشکه نفت خام از مناطق زیر سیطره داعش در عراق، اتهامات روشنی بود که اردوغان کمتر برای رد آن به خود زحمت می داد.
سرنگونی یک جنگنده روسی در سوریه از بزرگترین ریسک هایی بود که سود حاصل از صادرات به این کشور را از سه میلیارد دالر به ۱۰۰ میلیون دالر کاهش داد. اتفاقی که ظرف یک هفته رخ داد و تمامی سبزیجات و گوشت و مواد لبنی ترکیه در بازارهای این کشور انبار شد.

گام بلند اردوغان برای حضور قدرتمند در سیاست
بدون شک امروز (۲۷ حمل) روز بزرگی برای ترکیه و تاریخ سیاسی و اجتماعی آن است. هزاران شهروند این کشور به پای صندق هایی رفته اند که قرار است نظام این کشور را ظرف دهه ها با تغییر مواجه کند و نتیجه آن را هم پس از این ببیند.
اردوغان همانطوری که قول داده بود این پروسه را عملی کرد؛ گرچه مشکلات زیادی بر سر راهش داشت. اما درگیریهای بزرگی که از میدان تقسیم این کشور شروع شد و به چندین شهر بزرگ دیگر سرایت کرد و اردوغان با توفیق در مدیریت بحران توانست از آن به نفع خود استفاده کند و همچنین پاکسازی بزرگ سیاسی پس از کودتای سال گذشته که تاکنون صد هزار نفر را به زندان انداخته یا خانه نشین کرده است؛ ظاهرا این راه را برایش هموار تر کرد.
اگر مردم به این اصلاحات رای بدهند؛ اردوغان تبدیل به یک پدیده ی فراموش نشدنی در تاریخ این کشور خواهد شد و نام وی در کنار "آتاترک" قرار خواهد گرفت. شاید او هم مانند مصطفاکمال، لقبی از پارلمان کمایی کند و برای همیشه آن را با خود یدک بکشد. حتا زمانی که دیگر او نیست، اما سیاست های ریشه ای و بنیادی اش هنوز با محوریت اسم او برقرار و پاینده است.
اردوغان یک چهره شاخص از تمامی ویژگی های یک مرد سیاسی است. مردی که با ریسک های فزاینده اش یا ترکیه را به سمت نابودی خواهد برد یا به سمت بالندگی و اقتدار. او هیچ ابایی ندارد که با قطب های صنعتی دنیا گلاویز شود و سیاسیون آلمان را "بازمانده های حکومت نازی" بنامد. یا از ورود دهها مقام بلندپایه سیاسی اروپا به ترکیه جلوگیری کند. داعش را مدیریت کند و یا در منطقه از کشورهای همسایه باج بخواهد.
تا اینجای کار او هر چند ضربه هایی به ترکیه وارد کرده؛ اما این ضربات هنوز مهلک به حساب نمی آید. البته اگر شهوت رو به فزونی اردوغان برای رسیدن به قدرت و اعمال سیاست هایش، او را مانند "هیتلر" وارد یک جهنم برگشت ناپذیر نکند.
الیاس کاتب _ خبرگزاری جمهور