جنگ ایران و عربستان، اجتناب ناپذیر است؟

محمدجواد ظریف؛ وزیر خارجه ایران اظهار امیدواری کرده که مناقشه یمن به درگیری مستقیم میان ایران و عربستان سعودی منجر نشود.
او گفت که جنگ داخلی یمن که ایران و عربستان از دوطرف درگیر در آن حمایت می کنند به نفع هیچکس نیست.
اما محمدبن سلمان؛ ولیعهد سعودی دو ماه پیش گفته بود که تلاش برای نفوذ در منطقه میان عربستان و ایران باید "در داخل ایران اتفاق بیافتد نه در عربستان."

دکتر ظریف گفت: "ما با افراط‌گرایی در افغانستان مبارزه کردیم. با افراط‌گرایی در عراق مبارزه کردیم. با افراط‌گرایی در سوریه مبارزه کردیم. هم‌پیمانان امریکا از افراط گرایی در افغانستان حمایت کردند. به یاد بیاورید فقط سه کشور طالبان را به عنوان یک حکومت به رسمیت شناختند: پاکستان، یک همسایه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی. این‌ها همان کشورهایی اند که از افراط گرایی در سوریه و عراق حمایت کردند. آنها در حمایت از تروریسم ثابت‌قدم بوده‌اند؛ ما هم در مخالفت با آن ثابت‌قدم بوده‌ایم. آنها انتخاب‌های اشتباهی کرده‌اند و حالا گله دارند که چرا دارند نتیجه آن را می‌بینند. تقصیر ما نیست که انتخاب درست کرده‌ایم."

سخنان آقای ظریف، تابع رویکرد رسمی سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دوره تصدی او، همچنان آشتی جویانه، انعطاف پذیرانه و خشونت پرهیز است. این موضعگیری نشان می دهد که ایران، تمایل زیادی دارد تا در تفاهم و همکاری با عربستان سعودی، به فضای ملتهب ایجاد شده در منطقه خاورمیانه و خصومت های ایدئولوژیک و فرقه گرایانه و خشونت های برخاسته از آن، پایان دهد و رویکرد صلح جویانه تری نسبت به بحرانی های کنونی در خاور میانه، میان دو قدرت منطقه ای و دو قطب ایدئولوژيک به وجود بیاید؛ اما این سخنان در عین حال، تحت تأثیر یک نگاه یأس آلود برای رسیدن به این خواسته نیز قرار دارد.

آقای ظریف، بی تردید بهتر از هر کس دیگری می داند که عربستان سعودی دست کم تا زمانی که حاکمان جوان و بی تجربه کنونی آن، در قدرت حضور دارند، حاضر نیست بر مواضع کنونی خود نسبت به مسایل منطقه ای، تجدید دیدگاه کند.

از زمان روی کار آمدن سلمان بن عبدالعزیز و قدرت گیری روزافزون فرزند او که همزمان، ولیعهد و وزیر دفاع نیز هست، روابط ریاض- تهران به نحو کم سابقه ای، تنش آلود شده و روز به روز بر شدت تنش ها میان دو قدرت منطقه ای، افزوده می شود.

در این میان، تغییر معادلات سیاسی و میدانی جنگ سوریه به نفع ایران و متحدانش، شکست سنگین پروژه داعش در عراق که آشکارا به کمک ایران، به دست آمد و نیز شکست قطعی و غیر قابل پیشبینی عربستان سعودی در تجاوز پرهزینه رژيم ریاض به یمن، بر اتخاذ رویکردهای رادیکال و تنش آفرین از سوی سران عربستان نسبت به ایران، نقش مؤثر و ملموسی داشته است؛ به گونه ای که به نظر می رسد سریال ناکامی های سنگین عربستان سعودی در جنگ های نیابتی در خاور میانه، در نهایت کارگزاران رژیم آل سعود را بر آن داشت تا در بیانات و موضع گیری های خود، مستقیما به تهران حمله کنند و از کشاندن دامنه جنگ به داخل مرزهای ایران، سخن بگویند.

در چنین فضایی، انتظار آشتی، سازش و صلح میان ایران و عربستان، عمیقا خوش باورانه و به دور از واقعیت های عینی جاری محسوب می شود و وزیر خارجه ایران نیز به خوبی، از این امر آگاه است.

افزون بر این، مقام های تهران می دانند که سکوت سازشکارانه و کنش پذیرانه در قبال سیاست های تهاجمی سعودی در قبال ایران، سران رژيم سعودی و حامیان و هم پیمانان آنها را در تشدید و توسعه این رویکرد، بیشتر از پیش، تشویق و تشجیع خواهد کرد. به همین دلیل، ایرانی ها چاره ای جز این ندارند که اقتدار ملی و توانمندی دفاعی خود را نیز همزمان با پیشبرد یک سیاست معقول و مبتنی بر رویکرد تدافعی مشروع، به رخ بکشند و با استفاده از زبان صلح و دیپلماسی، به دشمنان منطقه ای و بین المللی خود، هشدار بدهند که ایران امروز با ایران زمان جنگ ایران و عراق، تفاوت های فراوانی دارد.

شکست پروژه اسلام گرایی سلفی تکفیری در عراق و سوریه و... که مستقیما از سوی رژيم های رادیکال عربی در منطقه خاورمیانه، تغذیه می کند، آشکارکننده بخشی از قدرت بلامنازع ایران در مواجهه با پروژه های ضد ایرانی با مشارکت عربستان، اسراییل و برخی دیگر از رژيم های غربی و عربی است؛ همان چیزی که آقای ظریف نیز تلویحا از آن به عنوان نمونه ای از قدرت بازدارندگی جمهوری اسلامی یاد می کند.

با این حساب، اگر با توجه به استمرار سیاست های تهاجمی رژيم ریاض و محور همسو با آن بر علیه تهران، رویارویی مستقیم ایران و عربستان در آینده، اجتناب ناپذیر باشد، می توان پیش بینی کرد که این رویارویی برای رژيمی که در یمن و سوریه و عراق و... در مواجهه با جریان های مورد حمایت ایران، زمینگیر شده، بسیار سنگین و پرهزینه و ویرانگر خواهد بود.

محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور