ترکیه و افغانستان؛ دو تجربه از دموکراسی و دیکتاتوری

بیش از ۱۰۰ هزار نفر روز یکشنبه ۱۸ سرطان در استانبول در اعتراض به سیاست‌های رجب طیب اردوغان؛ رییس جمهور ترکیه راه‌پیمایی کردند.
کمال قلیچ داراوغلو؛ رهبر حزب جمهوریخواه خلق ترکیه و یکی از رهبران اصلی مخالف که برای تظاهرکنندگان صحبت کرد به شدت از دستگیری و بازداشت‌های گسترده پس از کودتای نافرجام انتقاد کرد و گفت ملت ترکیه در یک دیکتاتوری زندگی می‌کنند.

برای این تظاهرات ده‌ها هزار نفر در راهپیمایی اعتراض‌آمیز ۴۵۰ کیلومتری که از حدود سه هفته پیش آغاز شد، وارد استانبول شده‌ بودند. این راه‌پیمایی "راهپیمایی عدالت" نام گرفت از آنکارا آغاز شد و جمعیت عظیمی در این مدت به آن پیوستند.

کمال قلیچ داراوغلو، این راهپیمایی را حدود یکماه پیش و پس از آن آغاز کرد که انیس باربراوغلو؛ نماینده این حزب در مجلس و از روزنامه‌نگاران سابق به ۲۵ سال زندان محکوم شد.
اردوغان راهپیمایان را به حمایت از "تروریست‌ها" متهم کرده است.

این تعهد نیرومند و خدشه ناپذیر مردم به سنت و سابقه دموکراسی و تجربه زیسته دموکراتیک است که علیرغم سرکوب های گسترده و مخوفی که رژیم اردوغان در ترکیه پس از کودتا راه اندازی کرده، همچنان هزاران نفر را به حضور در یک راه پیمایی بزرگ و طولانی و نفسگیر، ترغیب می کند تا در برابر یک دیکتاتوری نوظهور که به سرعت در حال مصادره و انهدام تجربه سیاسی دموکراتیک این کشور است، قیام کنند و اجازه ندهند که دیکتاتوری بر دموکراسی غلبه کند و تاریخ سیاسی ترکیه سکولار، قربانی قدرت طلبی های نامشروع یک دیکتاتور اخوانی، افراط گرا، سرکوبگر و حامی تروریسم شود.

اگرچه اردوغان راه پیمایان را به حمایت از تروریزم و خط گرفتن از فتح الله گولن؛ روحانی ناراضی ترک مستقر در پنسیلوانیای امریکا کرده؛ اما قیام شورانگیز جمعیت انبوهی از مردم ترکیه برای دفاع از سنت سیاسی سکولاریزه شده و دموکراتیک آن کشور، دقیقا کارکردی ضد تروریستی داشت و نشان می داد که مردم ترکیه تا چه اندازه به آرمانی سیاسی پالوده از تفسیرهای غلط از اسلام سیاسی با خوانش اخوانی- اردوغانی، وفادار اند و در فضای رعب انگیز و خفقان آور حاکم بر ترکیه، همچنان بر پای این آرمان متعالی ایستاده اند تا بر دیکتاتوری نوظهور و افراط گرایی در حال شیوع اسلام تروریست پرور اخوانی- اردوغانی، لگام بزنند و به این ترتیب، از سنت پایدار مردم سالاری سکولار شان با قدرت، صیانت و پاسداری کنند.

اگرچه حزب جمهوری خواه خلق، سابقه ای درخشان و قابل دفاع در اشاعه یک باور ملی عاری از تنش و تبعیض ندارد و به ویژه سابقه سیاه رویکردهای نفرت پراکنانه این جریان بر علیه فعالان اسلام گرا، همچنان قابل سرزنش و غیر قابل توجیه است؛ اما فضای سنگین ناشی از استقرار دیکتاتوری و تمامیت خواهی اردوغانی، به ویژه به دنبال راه اندازی ماشین سرکوب و بازداشت و حذف خشن و سیستماتیک مخالفان و منتقدان از سوی دستگاه های امنیتی همسو با رژيم، پس از کودتای نافرجام گروهی از نظامیان در سال گذشته، وضعیت را به نفع جریان هایی مانند حزب جمهوری خواه خلق، تغییر داده و به رهبر آن به عنوان کاریزما و ایدئولوگ یک جریان ملی و فراجناحی مدافع دموکراسی و سنت سیاسی سکولار حاکم بر ترکیه یک دهه پیش، امکان راه اندازی و رهبری یک راه پیمایی عظیم و تاریخی را داده است.

این نشانگر تجربه زیسته متفاوت مردم ترکیه با مردم افغانستان است. افغانستان برخلاف ترکیه، سنت سیاسی اش را در سایه دیکتاتوری های خاندانی و نظام های اقتدارگرای خان سالار سپری کرده و با سنت دموکراسی و اسلام سیاسی عاری از خشونت و تبعیض، بیگانه و ناآشناست. به همین دلیل، بازگشت سریع ارکان قدرت و سردمداران آن به آن سنت تاریخی، برای مردم افغانستان، پذیرفتنی تر و قابل توجیه تر است تا استقرار و پایداری یک دموکراسی نوظهور و متعهد و مقتدر.

شاید به همین دلیل بود که وقتی مقام های امریکایی در اوایل سقوط رژيم طالبان، با چرب زبانی غیر صادقانه ای، به مردم افغانستان وعده آزادی، دموکراسی، حقوق بشر و ایجاد ساختارهای دموکراتیک مبتنی بر رأی و انتخاب اکثریت را می دادند، مردمان عادی و حتی ناظران به آن دیده تمسخر و تردید نگاه می کردند و آشتی و همگرایی افغانستان و دموکراسی را امری غریب و غیر ممکن می انگاشتند.

اینک پس از ۱۶ سال از آن فضای هیجان انگیز، همان نگاه تمسخرآمیز و شک آلود، به واقعیتی تلخ و ناگزیر بدل شده است؛ به گونه ای که مردم از یک دولت غیر منتخب، خودخوانده و حاصل مهندسی سیاسی وزیر خارجه پیشین امریکا، انتظار دارند که فقط به کشتار و خشونت و ترور و ناامنی و فساد پایان دهد؛ حتی اگر اصلاحات و انتخابات و مردم سالاری و قانون اساسی را به تمامی، معلق و معطل نگه دارد.

این بدان معناست که مردم به یک دیکتاتوری کارآمد، بهتر از یک دموکراسی غرق در آشوب و بحران، امید و اعتماد دارند و تا زمانی که این نگاه، فراگیر باشد و مردم افغانستان همانند مردم ترکیه، حاضر نباشند برای استقرار و استحکام سنت های دموکراتیک، هزینه بدهند، هرگز نباید از امریکا و انگلیس و... انتظار استقرار دولتی دموکراتیک و متعهد به آزادی و حقوق اساسی را داشته باشند.

محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور