انزوای قطر و شکست پان عربیسم

عربستان سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی با وارد کردن این اتهام به قطر که باعث بی ثباتی در منطقه می شود، روابط دیپلماتیک با این کشور را قطع کرده اند.
این کشورها قطر را به حمایت از گروه های «تروریستی» از جمله اخوان المسلمین متهم کرده اند.
عربستان سعودی گفته این حرکت برای حفاظت در برابر "تروریزم و افراط گرایی" لازم است. گفته می شود عربستان همه نیروهای قطری را از جنگ در یمن خارج کرده است.
عربستان گفته همه تماس های زمینی، دریایی و هوایی با قطر را قطع "و همه کشورهای برادر و دوست را دعوت به چنین کاری می کند."
بحرین، قطر را به "تحریک رسانه ای، حمایت از فعالیت های مسلحانه تروریستی و تامین مالی گروه های مرتبط با ایران برای انجام خرابکاری و گسترش هرج و مرج در بحرین" متهم کرد.
امارات هم "حمایت، تامین مالی و در آغوش گرفتن سازمان های تروریستی، افراط گرا و فرقه گرا" توسط قطر را از دلایل قطع روابط برشمرد.

اقدام عربستان سعودی و سه کشور عربی هم پیمان رژيم ریاض در تنبیه قطر، پیامدهای فوق العاده زیانباری برای چشم انداز فراروی پان عربیسم به رهبری سعودی در پی خواهد داشت؛ البته ابعاد این پیامدها به صورت حیاتی، بستگی به نحوه، میزان و دامنه واکنش دوحه به اقدامات هماهنگ و همزمان هم پیمانان عربستان خواهد داشت.

پیش از پرداختن به ابعاد این اقدام و پیامدهای آن برای آينده جهان عرب و تحولات منطقه، ابتدا لازم است که انگیزه عربستان سعودی و کشورهای هم پیمان آن در اتخاذ این موضع جدی و شدید مبنی بر انزوای قطر را مورد ارزیابی قرار دهیم.

اخیرا خبری در یک خبرگزاری دولتی قطر منتشر شد که حاوی بیانات امیر قطر بر علیه عربستان و در حمایت از ایران بود. دوحه فورا این خبر را تکذیب کرد و توضیح داد که سایت خبرگزاری یادشده، هک شده و خبر منتشره، مجعول است. این توضیح اما قناعت عربستان، امارات و برخی دیگر از رژیم های عرب را فراهم نکرد و آنها تمهیدات تنبیهی علیه قطر را تشدید کردند تا آنکه در نهایت، منجر به قطع رابطه دیپلماتیک با دوحه شد.

امیر قطر همچنین از معدود رهبران عرب بود که پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران را تبریک گفت و برای بهبود و توسعه روابط تهران- دوحه، ابراز امیدواری کرد. این اقدام هم خشم عربستان و دوستانش را دو برابر کرد.
اکنون قطر در انزوای کامل قرار گرفته و نردیک ترین راه ارتباطی آن، ایران است.

با این حال، به نظر نمی رسد که ابعاد و آثار اقدامات عربستان سعودی و سه کشور عربی دیگر، تنها به منافع و موقعیت استراتژيک قطر در منطقه آسیب وارد کند.

قطر تنها یک طرف این معادله خواهد بود. وضعیت در جهان عرب به اندازه ای پیچیده و درهم تنیده است که هرگونه اقدامی در راستای حذف یکی از اضلاع محور پان عرب به رهبری عربستان، به خودی خود دیگر اضلاع این محور را نیز متأثر خواهد ساخت.

نخستین پیامد این اقدام، شکست پان عربیسم مبتنی بر ناسیونالیزم عربی با پشتوانه افراط گرایی سنی و مبانی ایدئولوژيک سفلیت تکفیری به رهبری عربستان سعودی است. قطر یکی از اعضای شورای شش ضلعی همکاری خلیج فارس است؛ اما اکنون دیگر عملا از این شورا اخراج شده است. با این حال، کویت و عمان به عنوان دو عضو دیگر این شورا هنوز به فراخوان عربستان در مورد قطع همکاری با قطر، لبیک نگفته و این امر، شکاف و شکست در محور پان عربیسم به رهبری سعودی را تشدید خواهد کرد.

این احتمال به اندازه ای قوی است که حتی امکان تکرار تجربه ناکام شریف مکه که به کمک انگلیس قصد داشت پان عربیسم را در ضدیت با سلطه عثمانی و ایران، پایه ریزی کند نیز وجود دارد؛ با این تفاوت که این بار، نه پیمان شکنی انگلیس یا اینک امریکا به عنوان یک عامل خارجی؛ بلکه قطر و دوستانش در جهان عرب به عنوان عوامل درون‌عربی، می توانند به ترکیه و حماس که همانند قطر حامی ایدئولوژي سیاسی و اعتقادی اخوان المسلمین بوده و به ایران نیز نزدیک هستند، پیوندهای مستحکمی برقرار کرده و به این ترتیب، پان عربیسم سعودی را از درون، در معرض تلاشی و فروپاشی و شکست قرار دهند.

اگر واکنش قطر شدیدتر باشد، حتی احتمال اتحاد این کشور با ایران بر سر سوریه و عراق بر ضد اهداف عربستان هم وجود دارد که در آن صورت، زیان های تصمیم سعودی و دوستانش برای ریاض، بیشتر هم خواهد شد.

نکته دیگر، ظهور صف آرایی های تازه در سراسر جهان عرب است. قطر و عربستان هردو از حامیان مالی و تسلیحاتی قدرتمند و ثابت گروه های تروریستی ضد دولت سوریه هستند. دامنه رویارویی سیاسی این دو کشور، به سرعت به رویارویی نظامی تروریست های مورد حمایت هردو کشور در سوریه هم کشیده خواهد شد و این امر، هدف مشترک دو طرف برای براندازی دولت دمشق را تضعیف خواهد کرد.

در فلسطین، حماس که به قطر نزدیک است و فتح که مورد حمایت عربستان سعودی است، بیش از هر زمان دیگری در مقابل هم قرار خواهند گرفت.

نزدیک شدن قطر به ایران و حزب الله می تواند از دیگر اهرم های مقابله جویانه دوحه برای تنبیه متقابل رژيم ریاض و هم پیمانانش باشد که در آن صورت، عربستان سعودی و طرح های ضد شیعی- ایرانی اش در منطقه، آسیب های جبران ناپذیری خواهد دید.

محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور