سایه همسایه بر روابط افغانستان و هند

اشرف غنی؛ رییس جمهور صبح روز چهارشنبه برای سفر رسمی دو روزه در رأس یک هیات عالیرتبه دولتی عازم دهلی پایتخت هند شد.
ارگ ریاست جمهوری گفته است که این سفر به دعوت رسمی نارندرا مودی؛ نخست وزیر هند انجام شده و قرار است رییس جمهور در جریان این سفر با نارندرا مودی؛ نخست وزیر، پراناب موکرجی؛ رییس جمهور و شماری دیگر از مقامات آن کشور دیدار و گفتگو کند.

آقای غنی همچنین در انستیتوت مطالعات و تحلیل های دفاعی هند، برای جنرالان و سفرای بازنشسته، اساتید دانشگاه و محصلان سخنرانی کرده، دیدگاه افغانستان را در رابطه به مسایل مختلف به خصوص مبارزه با تروریزم و افراطی گری بیان خواهد کرد.

در این سفر رییس جمهور غنی را صلاح الدین ربانی وزیر خارجه، حنیف اتمر مشاور امنیت ملی، اکلیل حکیمی وزیر مالیه، عبدالستار مراد وزیر اقتصاد و محمدالله بتاش وزیر ترانسپورت، همراهی می کنند.
همزمان با این دیدار، نخست وزیر هند از کمک بلاعوض یک میلیارد دالری کشورش به افغانستان خبر داد.

این سفر بی تردید یک گام مهم دیگر در مسیر توسعه رابطه استراتژيک افغانستان با هند محسوب می شود؛ رابطه ای که با توجه به وضعیت پیچیده حاکم بر منطقه، از نیازهای اساسی و حیاتی افغانستان به شمار می آید.

در این وضعیت، افغانستان نیاز به شرکای مطمئن و قدرتمندی مانند هند دارد و این بخشی از نیازهای یک کشور مستقل برای تأمین منافع و رسیدن به اهداف بلندمدت خود در داخل و در سطح منطقه و عرصه بین المللی است.

به بیان دیگر، ایجابات سیاست مدرن، شراکت استراتژيک کشورهای مستقل در امور مهمی مانند سیاست، امنیت، دولت داری، نظام سازی سیاسی و مسایل اقتصادی و ترانزیتی را اجتناب ناپذیر می سازد و این ایجابات در مواردی -مانند شرایطی که افغانستان در آن قرار دارد- گاه به اندازه ای مهم و تعیین کننده و حیاتی می شوند که به نظر می رسد مفاهیم و مقوله هایی مانند «استقلال، حاکمیت و امنیت ملی» هم نیاز به بازتعریفی متفاوت از تعریف و تصور سنتی از این مقوله ها دارند.

با این حال، رابطه راهبردی با یک قدرت مهم منطقه ای، به جز تأمین حد اکثری منافع و پاسداری و صیانت درست و مسؤولانه از حدود و ثغور مقوله هایی مانند استقلال و امنیت ملی، نیازمند برخی مسایل جنبی دیگر هم هست.
این امر به ویژه در روابط افغانستان و هند، برجسته تر از هر مورد دیگری است.

هند در منطقه از نظر نظامی و استراتژیک یک قدرت هسته ای است و به لحاظ اقتصادی نیز جزو اقتصادهای پویا، فعال و پیشرو منطقه و چه بسا جهان محسوب می شود. با این حساب، رابطه راهبردی با چنین کشوری، بی تردید برای افغانستان و دستگاه سیاست خارجی آن، مایه مباهات و سربلندی است؛ اما این تنها یک جانب ماجرا است. جانب دیگر قضیه این است که رابطه راهبردی با هند، نیازمند یک مدیریت هوشمندانه و بسیار دقیق است؛ زیرا هند، از زمان جدایی پاکستان از شبه قاره، به صورت سنتی در تقابل با پاکستان بوده است و این تقابل از همان ابتدا به عرصه رابطه دو کشور با افغانستان نیز کشیده شده است.

دولت های وقت افغانستان، بدون دقت لازم به ظرافت ها و دشواری های مدیریت خردمندانه رابطه همزمان با هند و پاکستان و با حفظ تعلق خاطر یکجانبه و سنتی خود به هند، موجب خشم و بی اعتمادی دیرینه پاکستان نسبت به افغانستان شدند و در این زمینه، زیان ها و خسارت های سنگین و جبران ناپذیری بر منافع، امنیت و حتی حاکمیت ملی کشور وارد آوردند.

در این زمینه فقط کافی است به ابعاد ویرانی ها، کشتارها و آسیب های تحمیل شده از سوی پاکستان در طول نیم قرن اخیر توجه کنیم. آیا کمک های بلاعوض هند می تواند یک قرن عقب ماندگی افغانستان از کاروان پیشرفت و توسعه جهان را جبران کند؟

با این حال، برای مدیریت درست و خردمندانه رابطه راهبردی با هند، همواره باید در نظر داشت که پاکستان به عنوان یک قدرت اتمی و عمیقا مؤثر دیگر، در همسایگی افغانستان قرار دارد؛ با طیف عظیمی از زمینه های نفوذ و سلطه و دخالت و خرابکاری و ویرانگری.

حامد کرزي؛ رییس جمهوری پیشین در ۱۴ سال فرمانروایی خود، در برهه هایی شاید به زعم خود، تلاش کرد بر این شکاف و دوگانگی در سیاست خارجی افغانستان در قبال هند و پاکستان، غلبه کند و میان رابطه با این دو کشور، نوعی نسبت آشتی جویانه و متلازم، برقرار نماید. به همین منظور، او بارها گفت که هند دوست ما و پاکستان برادر ماست!

او باری حتی پا را از این هم فراتر گذاشت و گفت که اگر پاکستان مورد حمله خارجی قرار بگیرد، افغانستان در کنار آن کشور خواهد ایستاد!

اما اینها مطالبات اصلی پاکستان از افغانستان نیست. پاکستان مطالبات مشخصی دارد؛ مطالباتی که به دلیل غلبه ملی گرایی احساسی- افراطی و فارغ از عقلانیت بر سیاست خارجی افغانستان، حتی به درستی دیده نشده و مورد ارزیابی قرار نگرفته است.

اشرف غنی، پیش از این از لزوم مذاکره مستقیم میان افغانستان و پاکستان برای حل مسایل دوجانبه به منظور دست یافتن به صلح سخن گفته بود؛ اما در عمل، نه تنها این اتفاق نیفتاد؛ بلکه اکنون با تمایل یکجانبه به هند بدون توجه به هزینه های سنگین جانبی آن و برخورد احساسی با خرابکاری های معمول پاکستان، به نظر می رسد بار دیگر در حال تکرار همان اشتباهات حاکمان گذشته است.
محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور