قندوز؛ نقطه کور امنیت شمال

مقامات امنیتی کشور به همراه فرمانده کل نظامیان امریکایی و ناتو در افغانستان به هدف بررسی وضعیت امنیتی ولایت های شمال، به قندوز رفتند.
در این سفر، عبدالله حبیبی؛ وزیر دفاع ملی و محمد حنیف اتمر؛ مشاور امنیت ملی ریاست جمهوری همراه با جنرال جان نیکلسون؛ فرمانده کل نیروهای خارجی و شماری از مقام‌های امنیتی کشور حضور دارند.

مقامات امنیتی تاکنون جزئیات بیشتری درباره‌ هدف اصلی این سفر اعلام نکرده اند؛ اما این سفر در حالی انجام شده است که درگیری هایی در مناطق مختلف ولایت قندوز بین طالبان و نیروهای امنیتی کشور همچنان ادامه دارد.
پیش از این نیروهای ویژه امریکایی اعلام کرده بودند که در جنگ علیه مخالفان دولت در کنار نیروهای امنیتی افغانستان حضور خواهند یافت.

در همین حال شماری از باشندگان قندوز و نمایندگان این ولایت در پارلمان، همواره گفته اند که نیروهای امنیتی تنها بر مرکز شهر قندوز کنترل دارند و بیشتر ولسوالی های این ولایت از سوی طالبان اداره میشوند.
سال گذشته قندوز برای ۷۲ ساعت در سلطه طالبان بود؛ اتفاقی نادر که منظومه برنامه ریزی های امنیتی حکومت و متحدان خارجی اش را بهم ریخت.

در آن زمان و در حالی که مرکز شهر قندوز همچنان در کنترل نیروهای مسلح طالبان قرار داشت، اشرف غنی؛ رییس جمهور در یک اظهار نظر بحث انگیز گفت که اوضاع همچنان «تحت مدیریت» است. او به این ترتیب، سعی کرد اطمینان دهد که حکومت او از ناحیه سقوط قندوز، هیچ خللی ندیده و ابتکار عمل همچنان به دست اوست؛ اما این اظهار نظر به شدت واکنش برانگیز شد و کاربران شبکه های اجتماعی و کارشناسان مسایل امنیتی و نظامی، با دستمایه سخره و طنز قرار دادن این تعبیر، از آنچه در نتیجه سقوط قندوز، به وجود آمد به شدت انتقاد کردند و کارنامه امنیتی و برنامه ریزی های دفاعی دولت اشرف غنی را از بنیاد مورد پرسش های جدی و کوبنده قرار دادند.

اینک اما نزدیک یکسال از آن زمان می گذرد و اوضاع در قندوز هنوز به گفته ساکنان محلی و آگاهان نه تنها «تحت مدیریت» نیست؛ بلکه روز به روز بدتر می شود.
سفر اخیر مقام های عالی امنیتی داخلی و خارجی به این ولایت نیز مؤید این معنا است و نشان می دهد که قندوز به نقطه کور امنیت شمال افغانستان تبدیل شده است.

روشن نیست که آیا این سفر در نهایت خواهد توانست، اوضاع بی ثبات، ناپایدار و نابسامان این ولایت کلیدی و راهبردی را به سامان کند یانه؛ اما چیزی که در این میان وجود دارد این است که همانگونه که قندوز دروازه شمال محسوب می شود، ناامنی و بی ثباتی و جنگ در این ولایت نیز به معنای آتیه مبهم و نگران کننده امنیت در سراسر شمال افغانستان است.

بنابراین، در صورتی که حکومت و کارگزاران امنیتی آن، نخواهند یا نتوانند ثبات، استقرار، امنیت و سلطه دولت را در قندوز برقرار کنند، معنای آن این است که این وضعیت، به سرعت در سراسر شمال، منتشر و شایع خواهد بود و در نتیجه، پروژه ناامن سازی شمال، وارد مراحل جدی تر و عملیاتی تری خواهد گشت.
در این میان، یکبار دیگر الگوها و راهکارهای چندگانه احیای امنیت و ثبات در قندوز، شایسته توجه است.

پس از سقوط قندوز و در اوج فشارهای سنگین و پرسش های چالش برانگیزی که در قبال برنامه های امنیتی حکومت در مورد قندوز، مطرح بود، شماری از مراجع، از ادعاهای چندگانه ای در خصوص پیشگیری از سقوط شهر قندوز به دست طالبان، پرده برداشتند که به گفته آنها حکومت نه تنها هیچ اعتنایی نسبت به آن نشان نداد؛ بلکه مانع از اجرایی شدن برخی از آنها نیز شد.

یکی از پیشنهادها، احیا و تقویت ملیشه های سابق جهادی بود. در قندوز، فرماندهان محلی وابسته به مجاهدین سابق با رویکردهای شدید ضدطالبانی، قدرت فوق العاده و نفوذ غیرقابل انکاری دارند؛ اما حکومت به اشاره خارجیها و یا از بیم قدرت گیری دوباره «جنگسالاران محلی» میخواند، مانع از تحقق این طرح شد.

طرح دوم از سوی جنرال دوستم، ارائه شده بود. هرچند جزئیات دقیق این طرح، مشخص نیست؛ اما آقای دوستم به تعبیر خودش در جریان ماه ها «گوشه گیری» در گلایه ای آشکار از اشرف غنی، یکی از دلایل «گوشه گیری» اش را عدم موافقت اشرف غنی با طرح امنیتی او درباره قندوز اعلام کرد.

با این وصف، روشن است که سقوط قندوز، اجتناب ناپذیر نبوده و حکومت، امکان های فراوانی برای جلوگیری از تبدیل شدن قندوز به مرکز قدرت نمایی های طالبان داشته است؛ ولی به نحو پرسش برانگیزی از هیچیک از این امکان ها استفاده نکرده است.

هنوز هم همین امکانات وجود دارد؛ ولی اوضاع «تحت مدیریت» قندوز، دمار از روزگار ساکنان آن درآورده و لرزه بر اندام امنیت متزلزل شمال انداخته است.
سیدعلی حسینی- خبرگزاری جمهور