کودتای ترکیه؛ از ساختگی بودن تا دخالت امریکا

وزارت داخله ترکیه می‌گوید در پی کودتای نافرجام در این کشور ۷۹۰۰ مأمور پولیس و بیش از ۶۰۰ ژاندارم در شهرهای مختلف از کار برکنار شده‌اند.
خبرگزاری رسمی ترکیه شمار کل کارکنان و مأموران برکنار شده وزارت داخله را ۸۷۷۷ نفر اعلام کرده که در میان آنها فرماندار و شهردار هم دیده می‌شود.
بیش از صد جنرال و فرمانده ارتش ترکیه هم بازداشت شده‌اند.
به گفته بن‌علی ییلدریم؛ نخست وزیر ترکیه، تاکنون حدود ۷۵۰۰ نفر نیروی نظامی و قضایی در ارتباط با اقدام به کودتا دستگیر شده‌اند.
یوهانس هان؛ کمیشنر اتحادیه اروپا در ارتباط با پرونده عضویت ترکیه در این اتحادیه گفته که از سرعت بازداشت‌ها و اخراج‌های بعد از کودتا اینطور برمی‌آید که دولت ترکیه از قبل لیستی را آماده داشته است.
امریکا و اتحادیه اروپا درباره شیوه برخورد با بازداشت‌شدگان و متهمان به دولت این کشور هشدار داده‌اند.
اتحادیه اروپا گفته که اگر ترکیه مجازات اعدام را دوباره قانونی کند، پرونده عضویتش در این اتحادیه بسته خواهد شد.
در این میان، یک تغییر و تفاوت جدی و مهم نسبت به موضعگیری های دو روز نخست پس از کودتا به چشم می خورد. در روزهای اول، محتوای بسیاری از واکنش های بین المللی نسبت به تحولات داخلی ترکیه بیشتر متمرکز بر حمایت بی چون و چرا از «دولت منتخب» و مخالفت با تلاشهای غیر قانونی برای تصاحب قدرت مانند کودتا و توسل به قوه قهریه بود.
این واکنش ها تا حدودی طبیعی و قابل انتظار هم بود؛ زیرا انتظار نمی رود در جهانی که همه در آن، سنگ دموکراسی و آزادی و حقوق شهروندی را به سینه می زنند، کسی از کودتای نظامی برای رسیدن جنرالها به قدرت، استقبال کند؛ حتی اگر در این بین، پای رژیم خودکامه و اقتدارگرایی مانند دولت حاکم بر ترکیه در میان باشد.
با این حال، انکار نمیتوان کرد که واکنشهای اولیه مورد بحث، اردوغان و تیم او را برای سوء استفاده افراطی و حداکثری از فضای به وجود آمده در ترکیه در راستای سرکوب، حذف، بازداشت و تضعیف نیروهای منتقد و مخالف خود، به میزان غیر متعارفی تشویق و تشجیع کرد به گونه ای که اردوغان در یکی از اظهار نظرهایش پس از کودتا، این رویداد را «نعمت الهی» خواند.
این بیان او در واقع، اظهارات فتح الله گولن؛ روحانی پرنفوذ ترک که از سوی اردوغان متهم به دست داشتن در کودتا شده است را تأیید می کند که با نسبت دادن راه اندازی کودتا به خود آقای اردوغان گفت اردوغان در مراسم تدفین قربانیان کودتا با یک چشم می گریست و با چشم دیگر می خندید.
به نظر می رسد این توصیف نسبتا درستی از وضعیت این روزهای رجب طیب اردوغان؛ رییس جمهوری ترکیه است. او اگر از یک جهت در ساعات اولیه آغاز کودتا، وقتی در صفحه موبایل یک مجری شبکه سی ان ان ترک، ظاهر شد، بسیار آشفته و نگران به نظر می آمد، از جهتی دیگر وقتی خیالش از برچیده شدن بساط کودتاچیان راحت شد، آن را نعمت الهی خواند و به این ترتیب، نتوانست خوشحالی اش از فرصتی که کودتا در اختیار ماشین کشتار و سرکوب و بازداشت و حذف سیستماتیک مخالفان و منتقدانش در همه نهادهای ترکیه گذاشته، پنهان کند.
دامنه سودجویی های رژيم مسلط بر ترکیه از کودتای ناکام اخیر در راستای سرکوب و برکناری و بازداشت و تحقیر و تضعیف گسترده و بی رویه مخالفانش به اندازه ای گسترش پیدا کرد که عده ای به این نتیجه رسیدند که این کودتا هم بخشی از برنامه وسیع دولت ترکیه به منظور ضربه زدن به نیروهای مخالف خود برای از میان برداشتن آخرین موانع در جهت تغییر قانون اساسی و تحکیم قدرت اردوغان به عنوان یک «رییس جمهور- شاه» در ترکیه جدید، بوده است.
اظهارات کسانی مانند فتح الله گولن و همچنین یوهانس هان؛ کمیشنر اتحادیه اروپا در ارتباط با پرونده عضویت ترکیه در این اتحادیه هم این گمان را تقویت کرد.
با این وجود، نمیتوان انکار کرد که هنوز سؤالهای بی جواب بسیاری درخصوص ساختگی بودن این کودتا وجود دارد. از جمله میزان کشتارها و ویرانگری های صورت گرفته، تحقیر آشکار جنرال ها و نظامیانی که در کودتا نقش آفرینی کردند، تضعیف شدید ارتش و نیروهای مسلح ترکیه و هزینه های جانبی سنگینی که ترکیه در ابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی از رهگذر کودتا متحمل شد.
در این میان، یکی دیگر از احتمالات، حمایت امریکا از کودتای ترکیه است.
در همان نخستین ساعات انتشار خبر کودتا، امریکا اعلام کرد که سازمانهای اطلاعاتی آن کشور، در جریان این رویداد قرار نداشته و هنوز تصویر روشنی از اوضاع داخلی ترکیه ندارند؛ اما این مانع از آن نشد که اردوغان شخصا اثبات دوستی امریکا با ترکیه را مشروط به استرداد یا اخراج فتح الله گولن نکند.
در ادامه، ترکیه با قطع برق و ممنوعیت تمامی پروازهای پایگاه هوایی اینجرلیک که از پایگاه های اصلی عملیات امریکا در سوریه و عراق محسوب می شود، دایره محدودیت ها بر امریکا را تنگتر کرد.
بازداشت فرمانده پایگاه اینجرلیک آخرین اقدام ترکیه در این زمینه بود.
وزیر کار ترکیه هم مستقیما امریکا را متهم به حمایت از کودتا کرد.
اینها یعنی آنکه حلقه ای قدرتمند در درون دولت ترکیه، متعمدانه به این شائبه دامن می زنند که امریکا در عقب کودتای ترکیه قرار داشته است.
هنوز تا اثبات این ادعا هم راه درازی در پیش است؛ اما یک احتمال را در کوتاه مدت می توان به عنوان انگیزه ترکیه از عنوان کردن این فرضیه، در نظر گرفت و آن تحت فشار قرار دادن امریکا برای استرداد یا اخراج فتح الله گولن است.
محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور