ائتلاف شکننده عربستان، مصر و ترکیه

مسائل خاورمیانه در یک سال اخیر ازجمله توافق ایران و غرب، تیره شدن رابطه مسکو و آنکارا، قطع روابط تهران و ریاض، نفوذ ائتلاف ایران، روسیه و حزب الله لبنان، تغییر استراتژی ایالات متحده در قبال خاورمیانه و تمرکز بر شرق آسیا و در کنار آنها ناکارآمدی سیاست های نظامی سعودی ها در قبال یمن و سوریه، سلمان بن عبدالعزیز را وادار به گرایش به سمت راه حل دیپلماتیک برای خروج از وضعیت فعلی کرده است.
پادشاه سعودی با ملحوظ داشتن احتمال تغییر مواضع کاخ سفید نسبت به سعودی به تبع تغییر سیاست های ایالات متحده در قبال خاورمیانه، به فکر ایجاد ائتلافی در جهت مقابله با نفوذ ائتلاف ایران و روسیه در خلاء قدرت ناشی از عدم حضور یا حضور کمرنگ ایالات متحده در خاورمیانه است که مذاکرات اخیر وی با عبدالفتاح سیسی و رجب طیب اردوغان نیز در رابطه با همین مسئله می باشند.

اما آیا به واقع چنین ائتلافی پتانسیل شکل گیری دارد؟
چالش اول ملک سلمان برای نایل آمدن به هدف بزرگ خود، عادی سازی روابط میان آنکارا و قاهره است. بحران سوریه مسبب شرایطی ست که ترکیه را بر سر سه راهی ژئوپلتیک قرار داده به گونه ای که اردوغان باید میان ادامه نفوذ ائتلاف ایران و روسیه در سوریه و به تبع آن بر بخش عظیمی از لبنان و عراق، تشکیل دولتی مستقل از گروه های کرد در مرز خود، و قدرت بخشیدن به نیروهای هم جهت با اخوان المسلمین در سوریه که بطور بالقوه تحت نفوذ اردوغان هستند، یک گزینه را انتخاب کند که طبیعتا تاکید آنکارا بر گزینه سوم خواهد بود. این مسئله اولین تفاوت استراتژیک میان ترکیه و مصر می باشد که با توجه به شرایط حاکم بر مصر و جدل میان ارتش و اخوانی ها بر سر قدرت، حل آن ساده به نظر نمی آید.
چالش دوم سعودی جبهه گیری ترکیه علیه ایران است. ترکیه در عصر جدید با وجود اختلاف های عدیده با ایران در قبال مسائل منطقه، هرگز به جبهه گیری مستقیم علیه ایران دست نزده و به تبع آن ایران نیز دارای شرایط مشابهی ست. به طور مثال می توان به مسئله سوریه، اقلیت های دو کشور، مسائل مذهبی و ... اشاره کرد که هرگز سبب خروج رابطه ایران و ترکیه از فاز دیپلماتیک نشدند. از سوی دیگر، عربستان به جبهه گیری ترکیه علیه ایران نیاز مبرم داشته و در صورت عدم وقوع چنین جبهه گیری ای، ائتلاف فوق الذکر عملا فاقد کارایی استراتژیک مورد نظر ریاض خواهد بود. توافق هسته ای ایران و غرب نیز سبب بوجود آمدن شرایط اقتصادی جدید در خاورمیانه شده و ترکیه در صدد بهره برداری از این شرایط است که بطور نمونه می توان به انتقال گاز ایران به اروپا اشاره کرد که با توجه به میزبانی ترکیه از خطوط انتقال گاز نوباکو و پارس، مراوده بیشتر ایران و اروپا به معنای حق ترانزیت بیشتر برای ترکیه خواهد بود. نباید فراموش کرد که در بعد انرژی، ترکیه در لیست مصرف کننده ترین کشورهای جهان قرار داشته و حجم بالایی از گاز، نفت و برق خود را از منابع ایران تامین می کند، از این روی حاکم بودن شرایط متعادل بر ایران به مثابه تضمینی ست برای ثبات ترکیه در بعد انرژی.
چالش سوم عربستان معطوف به مصر خواهد بود. در حال حاضر حکومت مصر نه در بعد داخلی و نه در بعد بین المللی از مقبولیت قابل توجهی برخوردار نیست، لهذا مهره قابل تکیه ای برای ائتلافی که در جهت شکل دهی قدرتی موجه برای تسلط بر خاورمیانه است محسوب نمی شود. ضمن اینکه مصری ها در حال حاضر بیش از اینکه به دنبال بلندپروازی های سیاسی در عرصه بین الملل باشند، به دنبال تامین منابع اقتصادی در شرایط بحرانی کنونی هستند و گرایش عبدالفتاح سیسی به ملک سلمان را می توان صرفا تلاشی برای مرتفع کردن معضلات اقتصادی دولت وی تلقی کرد.
چالش چهارم عربستان، تلاش مصر و ترکیه برای کسب عنوان برادر بزرگی مسلمین است. نباید فراموش کرد که ایجاد یک امپراطوری منطقه ای، تفکری ست که هرگز از ذهن ترک ها و مصری ها خارج نخواهد شد و نایل آمدن به چنین فرصتی تنها در صورت اضمحلال قدرت فراگیر عربستان سعودی در بخش عظیمی از دولت های هر چند کوچک جهان عرب فراهم خواهد شد. از این روی در صورت وقوع جنگی تمام عیار میان ائتلاف ایران و روسیه در مقابل عربستان، قطعا شاهد عدم دخالت ترکیه و مصر خواهیم بود. هر چند احتمال بروز جنگ تمام عیار فوق تقریبا محال است، ولی عربستانی ها با علم به این موضوع، شکنندگی ائتلاف احتمالی خود با مصر و ترکیه را حس خواهند کرد.
در پایان نیز باید خاطر نشان کرد که این ائتلاف نه تنها در جهت جلوگیری از نفوذ ایران و روسیه، بلکه در جهت جبهه گیری بر علیه منافع ایالات متحده در خاورمیانه شکل خواهد گرفت و از این روی باید منتظر عکس العمل کاخ سفید در قبال این حرکت آل سعود نیز باشیم.
مانی محرابی، تحلیلگر مسائل بین الملل
خبرگزاری جمهور