رسالت علمی و عملی عالمان و روشنفکران مذهبی در راستای تقریب بین مذاهب اسلامی

مقدمه
امت پیامبرص، امت واحد و یکپارچه هست، اختلاف، نفاق و شقاق در آن راه ندارد؛ پیروان دین مقدس اسلام برادروار باهم زیست و زندگی می کنند، بدون در نظر داشت این که از کدام ملیت، قوم، مذهب، جنسیت و لسان باشند این موارد در نگاه دین اسلام اصل نیستند بلکه اوصافی هستند که صِرف جهت شناسایی (تعارف) کاربرد دارند.
خواهیم گفت که در اثبات اخوت در دین اسلام بین مسلمانان شکی نیست؛ جای تاسف اینجاست که سالهاست که مسلمانان در آتش جنگ، تفرقه و تعصب می سوزند؛ در هر برهه گروهی تازه ای برای نفاق و تعصب در جامعه ی اسلامی ظاهر می شوند با تمام امکانات و وسایل، برای تفرقه کار می کنند؛ قطعا اینها از طرف کشورهای ضد اسلامی تعلیم و تجهیز می گردند تا بتوانند کشورهایی اسلامی را ویران کنند و از این طریق در صدد بدنام سازی دین و دیانت و فقه و شریعت هستند.
نظر به آیات قرآن، سنت صحیح و سیره ی علما، اخوت و برادری در دین اسلام اصل بسیار مهم است، مسئولیت بزرگی را متوجه مسئولین و اندیشمندان مذهبی می سازد که هر عالم و دانشمندی نظر به توانایی و دانایی خود برای تحقق اخوت و تقریب بین مذاهب اسلامی تلاش ورزد، هر نوع توطئه های ضد اخوت را در نطفه خفه کنند؛ دانشمندان و علماء دین می توانند برای تقریب بین مذاهب گام بنیادی بردارند، چون هر عالم و دانشمندی در بین جامعه و توده اسلامی، نفوذ دارد و از احترام خاصی برخوردار است؛ اندیشمندان دینی هم از طریق علم و دانش می توانند علیه افراطیت و تفرقه بایستند و ماهیت بنیادگرایی را به همه افشا سازند و هم از طریق برداشتن گام هایی عملی در این راستا می توانند خدمات بزرگی را انجام دهند.
اما ممنوعیت اختلافات در اموری است که موجب تکفیر و تفسیقِ پیروان یک مذهب گردد، خواه در عقاید باشد یا در فقه؛ ولی جدال احسن و هر آن چه باعث ترقی علم کلام گردد چه از راه مناظرات باشد یا ارائه کانفرانس ها، اشکالی نخواهد داشت، اختلافات فقهی نیز یک امر طبیعی است که هر مجتهدی از خودش نظر و فکری در ابواب فقهی دارد تا زمانی که منجر به شقاق و نفاق نگردد یک امر سازنده است و ناگفته نباید گذاشت که در اختلافات فقهی همان قسم که امام شافعی با ابوحنیفه تفاوت نظر دارد، به همان پیمانه فقیهان جعفری بین خودشان یا در مقایسه بین مذاهب اسلامی اختلاف نظر فقهی دارند.
بنابراین رسالت عالمان و اندیشمندان دینی است که در راستای ایجاد الفت و وحدت و اخوت بین مسلمانان از هیچ تلاشی دریغ نورزند، از راه قلم و قدم و کانفرانس ها و جشنواره ها کارهایی حیاتی انجام دهند.

۱) بررسی علمی تقریب بین مذاهب اسلامی
برای این که بتوان تقریب ین مذاهب را به صورت علمی تبیین کرد، چاره ای نیست جز این که به منابع مورد اعتماد مسلمانان وارد شد؛ منابع که از آن به صورت علمی و تخصصی می توان برای تقریب بین مذاهب استفاده کرد، قرآن و سنت صحیح پیامبر گرامی و هم چنان عمل پیامبر می باشد.

۱.۱) قرآن: قرآن کریم تنها منبعی است که مورد اتفاق و اجماع همه ی پیروان مذاهب اسلامی است؛ قرآن همان نقطه ی مشترکی است که همه ی پیروان مذاهب باید به این نقطه با هم وصل گردند، یک پارچه و متحدانه علیه هر گونه افراطیت و بنیادگرایی مبارزه کنند.... «ان هذه امتکم امة واحده و انا ربکم فاتقون... الانبیاء/۹۲» با توجه این آیه، امت پیامبر اسلام، امت متفرق نیست، متحد و منسجم است... قرآن کریم حتی فرا تر از پیروان اسلام، ندای اتحاد بلند کرده است، «قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم. آل عمران/۶۴» ندای حیاتبخشی است که سعادت و خوشبختی را برای همه ي پیروان ادیان نوید می دهد... «و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا... آل عمران/۱۰۲» همه باید به ریسمان خدا چنگ بزنید و متفرق نشوید... يا هم در آیه ی دیگر محور تبلیغ و اقامه ی دین را خداوند محور وحدت امت بیان می کند می فرماید: «ان اقیموا الدین و لا تتفرقوا فیه... شوی/۱۳» بر همگان اقامه ی دین نظر به این آیه لازم و تفرقه حرام و نامشروع است.

۱.۲) سنت: رسول گرامی اسلام، برای امت جهانیان الگو است، کار پیامبر، تقریر و سنت صحیح آن حضرت می تواند محور وحدت امت اسلامی باشد؛ برای علما و اندیشمندان و هم چنان حکومت هایی اسلامی است که سیره های گفتاری و رفتاری آن حضرت را تبیین و تشریح کنند و برای امت مسلمان برسانند؛ رسول خدا گام هایی ارزشمندی در راستایی ایجاد اخوت برداشت، در فرصت هایی مناسب از فواید اخوت گفت و از پیامدهای شوم نفاق سخن گفت، چهره های منافق را افشا کرد، چندین بار بین اصحاب خودش عقد اخوت ایجاد کرد و از همه پیمان برادری گرفت. از آن حضرت نقل شده است که فرمود: المومنون فی توادهم و تراحمهم و تعاطفهم کمثل الجسد الواحد، اذا اشتکی تداعی له سائره بالسهر و الحمی... الفقه السلم و السلام/۲۸۱» مومنین و مسلمین در مهربانی و عاطفه و محبت، مثل پیکر واحدی هستند که در صورت که یک عضو از این پیکر تبی داشته باشد بقیه ی اعضا نیز ناراحت اند؛ امام صادق علیه السلام فرمود: المسلم اخو المسلم... همان/۲۸۲» مسلمان برادر مسلمان است؛ انسان که برادرش را به چشم بد دیده نمی تواند؛ حدیث دیگری که نقل شده است المومن کالنفس الواحده. مومن برای مومن مثل یک جان و یک روح است؛ این همان تشبیه قرآنی است که «کسی که جان کسی را بدون جرم بگیرد مثل این است که تمام انسانها را کشته است» احادیث بی شماری در زمینه ی اخوت و برادری در متون احادیث موجود است.
علما و روشنفکران مذهبی بزرگترین کاری که در این راستا می توانند انجام دهند این است که احادیث اختلاف برانگیز را بردارند به همه مبلغین و دعوت گران دین گوشزد کنند که تبلیغ این احادیث ممنوع است و هر آن احادیثی که مورد اجماع دو فرقه یا فرقه هایی مذهبی و اعتقادی اسلامی است، تاکید و تبلیغ صورت گیرد.

۱.۳) سیره ی عالمان و فقیهان: علما در طول تاریخ برای تحقق اخوت و برادری و همچنین جهت تقریب بین مذاهب اسلامی، تلاش هایی فراوانی کرده اند، حتی در فضاهای خفقان نیز دست از کوشش ها نکشیدند چون می دانستند که اخوت امر حیاتی است؛ به عنوان مثال شیخ الطایفه طوسی در آن روزگار کتاب بزرگی فقهی را تالیف می کند که در آن اختلافات نظر فقیهان مذاهب اسلامی را می آورد که این در ذات خودش گام بسیار مثبتی بود که می تواند هنوز هم در راستای تقریب بین مذاهب کار بنیادی و علمی باشد، چون اکثر حسادت ها و نفاق ها از روی جهالت است کسانی که نظریات فقیهان مذاهب را بخوانند و درک می کنند که در فقه اختلاف نظر یک امر بدیهی است.

۲) گام های عملی عالمان و روشنفکران مذهبی در راستای تقریب بین مذاهب اسلامی
۱.۲) ایجاد حکومت اسلامی
در جامعه اسلامی شکی نیست که حکومت نیز بر مبنای ارزش های دینی و فرهنگی مسلمانان ایجاد گردد؛ حکومت یکی از راه های عملی است که می تواند وحدتی بین مذاهب به وجود آورد، مذاهب فقهی را به هم نزدیک سازد و کشورهای اسلامی را متحد سازد؛ چنان چه امام خمینی رحمه الله علیه می فرمود: ما برای تحقق اخوت و برادری و تقریب مذاهب، چاره ی نداریم جز این که حکومت اسلامی تشکیل بدهیم و این امر سبب می گردد که دخالت بیگانگان و استعمارگران از کشورهای اسلامی قطع گردد.
قابل ذکر است که حکومت اسلامی موقعی جوابگویی مسایل عصری است که متخصصین و دانشمندان اسلامی بتوانند در نحوه ی تشکیل حکومت اسلامی تجدید نظر کنند، راه هایی آسان تری را بدیل سازی کنند؛ شکی نیست که این حکومت باید انحصارگرا و تابع مذهب خاصی نباشد که بقیه ی مذاهب را نفی کند بلکه باید همه ی مذاهب در آن سهم داشته باشند و گرنه همکاری بقیه ی مذاهب در آن امکان ندارد. به عبارتی دیگر که هم بتواند مذاهب مختلف اسلامی را قناعت دهد و هم از نگاه ساختار بیرونی اش مورد اعتراض جامعه بین المللی قرار نگیرد.

۳.۲) فتواهایی مبنی بر تقریب مذاهب
فقیهان و مجتهدین هر مذهب اسلامی مسئولیت هایی بسیار عمده ی دار راستای تقریب مذاهب دارند می توانند جلو تکفیر و تفسیق را بگیرند، چنان چه سالها قبل شیخ الازهر محمود شلتوت، فتوای تعبد به مذهب امامیه را صادر کرد و در ذات خودش یک گام ارزشمندی جهت تحقق اخوت و برادری بود، در این اواخر احمد الطیب نیز فتواهایی معتدلانه ی در راستای تقریب بین مذاهب اسلامی صادر کرده است.

۳.۳) کانفرانس ها و جشنواره ها
فقیهان و عالمان که در راس حکومت های اسلامی هستند یکی از وظایف اصلی شان برگزاری کانفرانس های جهانی جهت تقویت تقریب بین مذاهب اسلامی است و الحمد لله تا هنوز از این نوع کانفرانس ها زیاد برگزار گردیده است و گام های عملی نیز برداشته شده است.

۳.۴) به رسمیت شناختن اختلاف نظرها
مهمترين راه عملي وحدت، به رسميت شناختن اختلاف نظرها و سليقه ها و دوري جستن از اهانت نسبت به يكديگر و معتقدات ديگران و تأكيد بر مشتركات است . البته دانشمندان همه فرقه ها و اديان، حق بحث و طرح نظريات گوناگون را دارند; ولي بهتر است مسائل اختلافي را در محيطهاي علمي، با مباحثه و مناظره به وفاق و اتفاق نظر نزديك كنند و سپس آن را در ساير مجامع مطرح كنند; و در صورت بقاي اختلاف نظر، هر كس تابع دليل و استدلال خويش بماند.
علی ظفر یوسفی- خبرگزاری جمهور