چشم انداز روابط ایران - عربستان و آینده خاورمیانه

معاون وزارت خارجه ایران می‌گوید عربستان سفیر جدیدی به تهران معرفی کرده است و با دیدار اخیر وزرای خارجه دو کشور، 'سطحی از گفتگوها' میان ایران و عربستان درباره روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای آغاز شده است.
حسن قشقاوی، دیدار محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران با عادل الجبیر؛ وزیر خارجه عربستان را "خوب" توصیف کرد.

او همچنین با اشاره به دیدارهای سفیر ایران در ریاض با مقام‌های سعودی، ابراز خوش‌بینی کرد که این دیدارها زمینه را برای "تعامل بیشتر" فراهم کند.
روابط تهران و ریاض در دهه‌های اخیر همواره متلاطم‌ بوده است و به‌خصوص پس از شعله‌ورشدن جنگ داخلی در سوریه رو به وخامت رفته بود.
این دو کشور درباره یمن، عراق، ‌بحرین، لبنان و فلسطین هم اختلافهای جدی و عمیقی دارند.

در هفته ‌های اخیر، کشته شدن صدها حج‌گزار ایرانی در حادثه منا بر روابط دو کشور و نوع سخنان رهبران آنها تاثیر بارزی گذاشت. شهروندان ایرانی بزرگ‌ترین گروه در میان شهدای آن حادثه بودند.

با این وصف، هیچکس نمی تواند نسبت به تعیین کنندگی و تاثیرگذاری ایران و عربستان به مثابه دو قطب اصلی قدرت در خاورمیانه و جهان اسلام بر معادلات منطقه ای، تردید کند.

هردو کشور، دارای نظامهایی مبتنی بر دو قرائت مجزا از دین اسلام هستند و در عین حال، در بسیاری از مسائل منطقه ای، اختلاف نظرهای جدی و عمیقی دارند.
عربستان سعودی به ویژه پس از روی کار آمدن اداره سیاسی تازه آن کشور پس از مرگ ملک عبدالله، رویکردهای ضد ایرانی صریحی اتخاذ کرده و عادل الجبیر؛ رییس دستگاه دیپلماسی سعودی در این زمینه به عنوان سخنگو و تریبون ضد ایرانی رسمی دربار سلطنتی سعودی ظاهر شده است.

تجاوز نظامی سعودی ها و همپیمانان عرب این رژيم به یمن، روابط سرد و پرتنش دو قدرت خاورمیانه ای را وارد فاز و فضای تازه ای کرد.
با این حساب، عربستان سعودی به ویژه دستگاه سیاسی کنونی آن کشور، به مراتب تهاجمی تر، ماجراجویانه تر و عقده مندانه تر عمل کرده است.
از مخالفت با توافق هسته ای میان ایران و قدرت های بین المللی و اتحاد با رژيم اسراییل برای این منظور، تا آغاز جنگ نفتی علیه ایران و لفاظی های صریح ضد ایرانی مهره های سعودی.
افزون بر اینها بسیاری عقیده دارند که جنگ جاری در یمن، نوعی انتقامجویی جنون آمیز دربار سعودی در پاسخ به امضای توافق هسته ای میان ایران و غرب بود.

جنگ نفتی عربستان و استفاده آن رژیم از غیبت ایران در میان کشورهای تولیدکننده نفت در جهان هم بخشی دیگر از تمهیدات و اقدامات ضد ایرانی سعودی ها محسوب می شود.

با همه این احوال، انتظار می رود اکنون که خاورمیانه بیش از هر زمان دیگری نیازمند صلح، ثبات، پایداری و آرامش است، دو قدرت مهم خاورمیانه ای نیز به جای رویارویی های مستقیم و غیرمستقیم، به دیالوگ های دوستانه و سازنده روی آورند.

ایرانی ها پیشتر در موضوع هسته ای، نشان داده اند که تابع زور نیستند و گفتگوکننده های انعطاف پذیر و اهل مدارایی هستند؛ اما سران سعودی، تاکنون سابقه ای در این خصوص، ثبت نکرده اند.

سعودیها با تکیه بر دالرهای نفتی، سلاحهای خریداری شده امریکایی و اروپایی و نیروی نظامی اجاره ای، تلاش کرده اند نبض اوضاع و تحولات سیاسی- اجتماعی خاورمیانه را در کنترل خود بگیرند و در این مسیر، حتی به گروه های تروریستی و تکفیری نیز متوسل شده اند؛ اما نتیجه نشان داده است که قدرت بجز دالرهای نفتی، سلاح های امریکایی و نیروی نظامی اجاره ای، شاخص های دیگری نیز دارد که عربستان سعودی، از آنها بهره ای ندارد.

به همین دلیل، در یمن، سوریه، عراق، لبنان و سایر میدانها، این ایران است که همچنان حرف اول را میزند و قدرت برتر و مسلط بر اوضاع، شناخته می شود و این بی تردید، نتیجه مستقیم استفاده هوشمندانه از بازیهای دیپلماتیک است.

انتظار می رود آغاز دیالوگ های رویارو میان سعودی ها و ایرانی ها، سرآغاز رویکرد به دیپلماسی از سوی دربار سلطنتی سعودی و فاصله گرفتن آن از تروریزم و میلیتاریزم جنون آمیز منتهی به شکست گردد.

این رویکرد، بی تردید چشم انداز روشن و امیدبخش تری را در برابر سیاست و امنیت جغرافیای نفرین شده و آشوب زده خاورمیانه و جهان اسلام قرار خواهد داد و این به نفع همه قدرت ها خواهد بود.
محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور