از شهادت تا اسارت

اصول هر مکتبی بربنیاد بیان نامه ای از مفاهیم و نمادها، روشن گشته است. در مکتب عاشورا هم این مفاهیم وجود دارند. شهادت و اسارت دو مفهوم بارزی هستند که در سراسر رویداد عاشورا، چشمگیرتر به نظر می رسند.
اگر قرار باشد کسی عاشورا را به دو بخش تقسیم کند، برآیند ناگزیر آن شهادت و اسارت خواهد بود.
مردانی که شهید شدند و زنان و کودکانی که زنده ماندند و به اسارت رفتند.
اما اسارت بعدی خاندان پیامبر صلوات الله علیهم برخلاف معمول، هیچ چیزی از شکوه شهادت امام حسین و یاران و فرزندانش نکاست؛ بلکه اسارت زینب و زین العابدین و سایرین نیز مکمل و ادامه همان راهی بود که حسین علیه السلام به همراه آل و اصحابش، آغاز کرد و چه بسا اگر اسارتی به وقوع نمی پیوست و همه دودمان امام در کربلا شهید می شدند، چیزی از آن حادثه باقی نمی ماند یا دست کم آنچه امروز باقی مانده است، نبود.
به همین دلیل است که زینب را پیامبر انقلاب کربلا لقب داده اند. بانویی که از نخستین روزهای زندگی تا پایان عمر، در مصیبت عزیزترین مخلوقات خدا، عظیم ترین سرمایه های هستی، بزرگترین و گرانبهاترین ارزشهای خلقت و پاکترین گوهرهای وجود، گریست و رنج برد و درد کشید و سوخت. گویی از ابتدا مقدر شده بود که او با مصیبت و مظلومیت، همان رسالتی را انجام دهد که پیامبر با وحی و نبوت، علی با شمشیر و سخن، حسن با صلح و مدارا و حسین با انقلاب و خون و شهادت به پیش بردند.
زینب به تعبیری ام المصائب بود و این مصایب پایانی نداشت تا آنکه انقلاب کربلا رخ داد.
در کربلا حضور زینب اتفاقی نبود. زینب قوت قلب حسین بود. اگر او نبود این انقلاب، چیزی کم داشت.
حدیث اسارت زینب، سرشار از شکوه و زیبایی و اقتدار و هیبت و عظمتی است که انتظار نمی رود از یک زن شاهد باشیم. او زن بود با تمام محدودیت ها و آسیب پذیری های این موجود عطوف و لطیف و عزیز؛ اما در عین حال، زینب بود و به تعبیر مرحوم شریعتی، زبان علی در کام داشت.
سخنرانی آتشین او در کاخ یزید در شام، هنوز هم از برگ های زرین و پرافتخار تاریخ کربلا است؛ سخنانی که به رسوایی ابدی بنی امیه و آل سفیان منجر شد و آنها را تا ابد در پیشگاه خدا و خلق و تاریخ و آینده، شرمسار و روسیاه کرد و حقیقت های مکتوم و نامکشوف انقلاب کربلا را با زبانی فصیح و بران و برهنه و آتشین، ثبت تاریخ کرد.
همانگونه که مرگ در نگرش عاشوراییان حسینی «احلی من العسل» بود و شهادت، عاملی که رزمندگان برای رسیدن به آن، مشتاقانه بال می زدند و بی قراری می کردند، اسارت نیز برای زینب، زمینه ای برای انجام رسالتی بود که اگر انجام نمی شد، انقلاب کربلا ناتمام مانده بود و شکوه شهادت، کاستی می گرفت.
شجاعت بی بدیل زینب در عین حالی که در اسارت به سر می برد، سران بنی امیه را سر جای شان نشاند و در نهایت، یزید را از آنچه در برابر نواده عزیز پیامبر اعظم اسلام در کربلا مرتکب شده بود، پشیمان کرد.
در تاریخ آمده است که یزید با اسرا با احترام برخورد کرد. آنها را صله داد، از شهادت حضرت سجاد علیه السلام منصرف شد و آنها را بر اساس آنچه حضرت سجاد علیه السلام خواسته بود، با بازگرداندن اموال و دارایی های به تاراج برده شده، با خدم و حشم، راهی مدینه کرد.
یزید از آنچه در کربلا مرتکب شده بود، آشکارا تبری جست و تمام آنچه واقع شده بود را بر گردن «پسر مرجانه» عبیدالله ابن زیاد انداخت!
خوارزمی در کتاب مقتل الحسین می نویسد: یزید به اسیران اهلبیت، پیشنهاد ماندن در دمشق را داد. آنان نپذیرفتند و گفتند: ما را به مدینه بازگردان كه آنجا، هجرتگاه جدّمان است.
یزید به نُعمان بن بشیر گفت: هرچه اینان لازم دارند، آماده كن و مردى امانتدار و شایسته از شامیان، همراه آنان بفرست و سواران و یاورانى نیز همراه او كن...
آنگاه، على بن الحسین (زین العابدین علیه السلام) را خواست و به ایشان گفت: خداوند ابن مرجانه را لعنت كند. هان! به خدا سوگند، اگر من طرف دعواى حسین بودم، چیزى از من نمى خواست، جز آنكه به او مى دادم و با هرچه در توانم بود، حتى با هلاكت برخى فرزندانم، مرگ را از او مى راندم؛ اما خداوند آنچه را دیدى، تقدیر كرده بود!
این نشان از آن دارد که اسارت در مفهوم شناسی عاشورا همان شکوه و اقتدار و هیبت و عظمتی را داراست که شهادت دارد و اسرای دست و پا بسته و بی سلاح و لشکر نیز یزید نشسته بر اریکه قدرت را به کرنش و سرزنش واداشتند و او را از آنچه مرتکب شده بود پشیمان کردند.
نرگس اعتماد- خبرگزاری جمهور