فارسی در افغانستان؛ تنفس بدور از تعصب

شماری از پژوهشگران در کابل یک نهاد تخصصی را برای تقویت زبان و ادبیات فارسی در افغانستان به نام پژوهشکده زبان و ادبیات تشکیل داده‌اند.
محمود جعفری؛ رئیس این پژوهشکده گفت که این نهاد با هدف "تقویت زبان و ادبیات به عنوان عامل ارتباطی، رشد زبان و ادبیات، روشمندسازی و کاربردی کردن تحقیقات ادبی" ایجاد شده است.
او همچنین گفت که تبدیل تحقیق ادبی به شغل از طریق ایجاد پروژه های ادبی، از دیگر هدف‌های این پژوهشکده است. به گفته او، در حال حاضر تحقیقات ادبی به عنوان یک شغل درنیامده است... این پژوهشکده تلاش می کند که از همه زبان‌های رایج افغانستان از جمله فارسی و پشتو شناخت بهتری به دست آید و ارتباط بهتری بین آنها برقرار شود.
اخیراً حامد کرزی رئیس جمهوری تاکید کرد که "مخلوط کنید پشتو و فارسی را قسمی که من در همین ۱۲ سال کردم."
اما محمود جعفری گفت که اظهار نظر آقای کرزی ناشی از شناخت عملی از روابط بین زبان ها نیست و "مخلوط کردن زبان ها" باعث از بین رفتن آنها می شود.
بحث این نیست که آیا تاسیس این مرکز تا چه میزان می تواند بر رشد و توسعه زبان فارسی در افغانستان تاثیر بگذارد یا چه کارهای بزرگی در این راستا انجام دهد که در گذشته نه انجام شده و نه امکان انجام آن وجود داشته است؛ بلکه مساله اصلی این است که اینگونه حرکت ها فرصت تنفس در فضایی عاری از سم تعصب و دگم اندیشی و انحصارگرایی را فراهم می کند و زبان فارسی را وارد جریان تحقیق و تفحص و تدبر و تأمل بر پایه عقلانیت و علم بدون عصبیت می کند.
زبان فارسی در افغانستان یا هر زبان دیگری در هر نقطه از جهان اگر می خواهد زنده بماند، رشد کند، بارور و شکوفا شود نیاز دارد که از عصبیت، احساسات، سنت زدگی و تنفس در فضای بسته و منجمد دگم و تعصب فاصله بگیرد و افق های تازه ای را فراروی خود و کاربران خویش بگشاید.
به نظر می رسد که همین کار را در حوزه زبان پشتو نیز می توان انجام داد. در این شکی نیست که فارغ از هرگونه داوری متعصبانه و مطلق نگرانه، زبان پشتو بسیار بیشتر از فارسی نیاز به تحقیق و پژوهش و کار تحقیقی بر پایه متدهای مدرن و علمی دارد.
این امر سبب می شود که زبان پشتو به جای آنکه گرفتار تنگنای مخرب و عمیقا خطرناک مدافعان بیسوادی مانند جنرال طاقت و اسماعیل یون و... شود، به باروری و شکوفایی علمی اش کمک کند و به این ترتیب وقتی سخن از زبان به میان می آید بتواند بر پایه معیارهای علمی و زبان‌شناختی حرفی برای گفتن داشته باشد.
این بدون شک با فحاشی، اتهام زنی و نفی و رد دیگری امکان پذیر نیست. الگوی اثبات خود از طریق نفی دیگری سال هاست که تاریخ مصرف آن منقضی شده است؛ اکنون گاه آن است که در فضایی عاری از تعصب و دگماتیسم قبیله سالارانه به رشد و باروری زبان ها کوشید و افق های اشتراک و همگرایی آنها را به هم نزدیکتر کرد.
این سبب زندگی و برازندگی زبان می شود و به کاربران آن نیز کمک می کند که به زبانی که با آن سخن می گویند با دیدی علمی و عقلانیت فارغ از عصبیت نگاه کنند.
زبان فارسی در افغانستان امروز از آنجایی که در یک وضعیت خفقان و اختناق و محرومیت و محدودیت دست وپاگیر تاریخی زندگی کرده است، اکنون به مرحله ای از رشد رسیده که کسانی پیدا می شوند که با تاسیس پژوهشکده، طرح بازگشت به ریشه ها را مطرح کنند؛ اما زبان پشتو از آنجایی که همیشه زبان سلطه و قدرت بوده است به دلیل اطمینان از استیلایی که بخاطر پشتون بودن سیاستمداران حاکم فراهم می شد، همچنان راکد و بی رونق و دست نخورده باقی مانده و کاربران آن دست از پالایش و پژوهش زبان‌شناسانه در راستای باروری و شکوفایی آن بازداشته اند؛ اما اکنون که بحث از افتراق منفی یا رقابت مثبت دو زبان است، یکی از بهترین مسیرها گشودن باب پژوهش و تحقیق علمی است؛ نه فحاشی و نفی و انکار دیگری.
سیدعلی حسینی- خبرگزاری جمهور